Van een afstand maakt kasteel Ammersoyen meteen al een imposante indruk. De dikke muren en vier robuuste hoektorens zijn erop gebouwd om ongenode gasten buiten te houden. Tegenwoordig bestaan ongenode gasten niet meer: iedereen mag er een bezoek aan brengen.
Door Martin Deinum
Kasteel Ammersoyen ligt in de Bommelerwaard, vlakbij de rivier de Maas en in het Gelderse dorp Ammerzoden. Gezien het bouwjaar, omstreeks 1280, hebben we hier te maken met een echte (laat-)middeleeuwse burcht. Dat is er ook aan af te zien.
Hoewel het interieur door de eeuwen heen vaak gerestaureerd is, is een groot deel van de massieve buitenmuren en hoektorens nog authentiek middeleeuws. De muren zijn metersdik en voorzien van schietgaten. De slotgracht en de brug daaroverheen maken het plaatje van een typische middeleeuwse waterburcht helemaal af.
Belangrijke bewoners
Die dikke muren waren niet voor niets. Het kasteel is meerdere malen belegerd en beschoten. Hier woonden ook niet de minsten: de bewoners speelden vaak een belangrijke rol in de Gelderse politiek. De bouwers van het kasteel, leden van het geslacht Van Herlaer, kwamen uit een geslacht van ridders en grootgrondbezitters. Het kasteel ging in verschillende handen over, tot het eind 15e eeuw in bezit kwam van de familie Van Arkel. Deze familie heeft lange tijd een belangrijke rol gespeeld als heren van het Land van Arkel.
Wapen van de familie Van Arkel – De la Kethulle in het poortgebouw van kasteel Ammersoyen.
Rondleiding
De middeleeuwse indruk die het kasteel van de buitenkant geeft, zet zich binnenin voor een groot deel voort. In de jaren 70 van de 20e eeuw is het kasteel grondig gerenoveerd, en daarbij zoveel mogelijk in de middeleeuwse toestand terug gebracht.
Nadat je de kleine binnenplaats bent overgestoken, daal je een trappetje af naar de taveerne. De houten banken roepen meteen beelden op van middeleeuwse eet- en drankgelagen. Hier begint ook de rondleiding met de gids.
De eerste kamer van de hoger gelegen hoofdverdieping die je daarna bezoekt is de kemenade oftewel het vrouwenvertrek. Hier beleef je de sfeer van de heren van Arkel, uit de 14e en 15e eeuw. In deze ruimte, die verwarmd werd door een grote haard, zaten de dames bijeen, om te handwerken of te lezen.
Het vrouwenverblijf van Kasteel Ammersoyen, ook wel kemenade genoemd.
Muurtrappen en vensterbanken
De naastgelegen ridderzaal was het domein van de mannen. Gelegen in het hart van het kasteel, vond hier het dagelijks leven plaats. Hier zie je ook het typisch middeleeuwse verschijnsel van de vensterbank. Denk niet aan onze huidige vensterbanken, maar aan een zithoekje tegen de vensters aan, omdat het daar licht was. Met recht een vensterbank.
Echt middeleeuws doen ook de smalle trappetjes in de muren aan. De muren waren zó dik dat er ruimte uitgespaard kon worden voor trappen die naar de bovenverdiepingen en de torens leidden.
Lange tijd zijn deze trappetjes niet te zien geweest. Dit had te maken met de brand die in 1590 woedde, en het kasteel voor een deel van binnen verwoestte. De kasteelheer Joris van Arkel (1550 – 1590) kwam hierbij om het leven. Pas tegen het midden van de 17e eeuw werd de schade hersteld. De nieuwe bewoner, Thomas Walraven van Arkel (1614 – 1694), liet de trappetjes dichtmetselen en bouwde bredere trappen in de vertrekken zelf. Bij de renovatie in de 20e eeuw werden de muurtrappen weer teruggevonden en in ere hersteld.
Middeleeuwse muurtrappen in Kasteel Ammersoyen.
Tijdreis
Via een dubbele deur in de ridderzaal kom je in de westvleugel en maak je even een reis door de tijd. Deze vleugel ademt namelijk de sfeer van de latere bewoners van het kasteel in de 17e en 18e eeuw. De schoorsteenschouw in de voormalige slaapkamer op de hoofdverdieping van de donjon is versierd met goudkleurige schilderingen en werpt je terug in de Gouden Eeuw. Verschillende adellijke baronnen en gravenfamilies hebben hier gewoond tot het in 1873 overging op de Rooms-Katholieke kerk.
Volgens een oude overlevering zou de laatste baron, Arthur baron de Woelmont (1826-1911) het kasteel niet verkocht hebben, maar vergokt tijdens een partijtje dobbelen met de pastoor. Deze legende is wat twijfelachtig, maar zeker is dat het kasteel in handen kwam van de kerk, die er in 1876 een klooster van maakte. De nonnen van de clarissenorde kwamen er te wonen. Dit heeft echter nog geen 70 jaar geduurd. Want aan het eind van de Tweede Wereldoorlog raakte het kasteel zwaar beschadigd door beschietingen van de geallieerde troepen. De nonnen werden geëvacueerd en keerden niet meer terug.
Museum
Van de kloostertijd is in het interieur niets meer terug te zien. Alleen op de bovenste verdieping, die als museum is ingericht, lees je erover. In de museumzaal vind je onder meer de archeologische vondsten die gedaan zijn in de gracht om het kasteel. Je ziet er gebruiksvoorwerpen uit een periode van zeven eeuwen, zoals bekers, kannen, speelgoed en beeldjes. Hier wordt de complete geschiedenis van het kasteel door de eeuwen heen met tekst, tekeningen en foto’s uiteengezet.
Naast het museum is er op de tweede verdieping ook een wapenkamer te vinden, waar bezoekers onder meer onderdelen van een harnas kunnen passen.
Wasmachines
Van de laatste gebruiker is eveneens niets meer te zien. In de jaren 50 van de 20e eeuw wordt het kasteel gebruikt als, geloof het of niet, een wasmachinefabriek. Daarna gaat het over in handen van de Stichting Geldersch Landschap en Kasteelen die in de jaren 70 een grootscheepse restauratie start. Sinds de opening na de restauratie in 1976 is het kasteel opengesteld voor het publiek. Ook worden er feesten, bruiloften en evenementen gehouden.
De rondleiding eindigt weer in middeleeuwse sferen. De gids neemt je mee naar de kerker, onderin de donjon toren. De kerker is nu te bereiken via een gangetje in de drie meter dikke muur. Maar in de tijd dat de kerker nog in gebruik was, kon men deze slechts bereiken via een luik in het plafond. In de aardedonkere, koude ruimte kreeg de gevangene zijn schaarse eten en drinken, ook via het luik omlaag gelaten.
Must-see
Kasteel Ammersoyen is een must-see voor alle kasteelliefhebbers. Het is niet het grootste of weelderigst ingerichte kasteel, maar de echte middeleeuwse sfeer die in een groot deel van het kasteel hangt maakt het zeker een bezoek waard.
Kasteel Ammersoyen gezien vanaf de oprijlaan.
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over kastelen in Nederland op GeschiedenisBeleven.nl
- Kasteel Ammersoyen is te bezichtigen met een rondleiding door een gids. Kijk voor de openingstijden op glk.nl/ammersoyen
- Mooie beelden van de buitenkant van het kasteel met klassieke muziek:
- Het schijnt te spoken op Kasteel Ammersoyen, volgens deze aflevering van de Amerikaanse serie Most Haunted. Flauwekul wellicht, maar toch een paar mooie plaatjes van binnenin het kasteel.
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Martin Deinum, foto’s: kasteel Ammersoyen en Stichting Geldersch Landschap & Kasteelen
