Conflict in beeld: de muurschilderingen van Belfast

dinsdag 22 mei 2012

De Noord-Ierse hoofdstad Belfast staat onder meer bekend om haar indrukwekkende ‘murals’. Deze imponerende muurschilderingen hebben veelal beslissende gebeurtenissen uit de Ierse geschiedenis tot onderwerp. Hoe is deze traditie ontstaan?

Wie wel eens in Noord-Ierland is geweest zal zich bewust zijn van de overheersende tweedeling onder de bevolking. Aan de ene zijde staan de loyalisten. Zij bestaan voornamelijk uit protestantse aanhangers van een politieke unie tussen Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk. Aan de andere zijde staan de republikeinen. Dit zijn grotendeels katholieke voorstanders van een vereniging met de Republiek van Ierland.

Het conflict tussen deze partijen is te herleiden tot de Middeleeuwen en leidt nog altijd tot gewelddadigheden. De muurschilderingen van Belfast verbeelden deze strijd op groot formaat.

Vele murals zijn militant, zoals een gewapende man in bivakmuts, het wapen op de voorbijganger gericht. Zulke afbeeldingen komen uiteraard dreigend over op de buitenstaander, te meer daar ze groter dan levensecht zijn.

Voor de buurtbewoners zijn het echter bewakers van de overtuigingen die hun verbindt. Sommigen murals hebben een neutraler onderwerp, zoals voetbalheld George Best, of dragen een oproep tot harmonische coëxistentie. Hun herkomst ligt desalniettemin in een agressief conflict.

Een muurschildering voor de IRA in Belfast. (foto: Wikimedia)

Willem van Oranje

De traditie om dergelijke schilderingen aan te brengen op huizen en afscheidingsmuren bestaat al ruim honderd jaar. Ze vindt haar oorsprong in de loyalistische Oranjemarsen, waarbij onder meer de Slag aan de Boyne (1690) herdacht wordt. In deze veldslag leed de katholieke koning Jacobus II (1633-1701) een beslissende nederlaag tegen de protestante Willem III van Oranje (1650-1702), die naast stadhouder ook koning van Engeland, Schotland en Ierland was. Willems zege was tevens een overwinning voor het Protestantisme.

De oranje sjerp die tegenwoordig bij de triomfantelijke marsen gedragen wordt gaat dus terug op het Nederlandse koningshuis.

Langs de route van de Oranjemarsen hingen aanhangers aanvankelijk geïllustreerde spandoeken uit. Rond 1908 zijn voor het eerst muren als ondergrond gebruikt en werden de afbeeldingen permanent. Decennialang waren de murals altijd gemaakt door loyalisten, totdat zo’n dertig jaar geleden ook republikeinen muurschilderingen begonnen te maken.

Deze muurschilderingen zijn opgedragen aan Willem van Oranje (Koning Willem III). Willem van Oranje was een held voor zowel de loyalisten als de republikeinen. Hij is ook de naamgever van de ‘Orange Order’. Dit is een protestants broederschap, dat is opgericht in 1796, en voornamelijk in Noord-Ierland en Schotland actief is (Foto: Wikimedia)

Hongerstaking

Directe aanleiding hiertoe waren de dramatische gebeurtenissen in een gevangenis nabij Belfast. Daar gedetineerde republikeinen probeerden onder leiding van Bobby Sands de status van politieke gevangenen af te dwingen. Sands, hoewel zelf ook in hechtenis, werd zelfs als afgevaardigde in het Lagerhuis gekozen. In 1981 begon hij met een hongerstaking die uiteindelijk tot zijn dood leidde. Kort daarop verschenen de eerste republikeinse muurschilderingen. Ze waren militant en droegen veelal de gelijkenis van deze republikeinse martelaar.

Een ander geliefde onderwerp onder voorstanders van een verenigd Ierland is de Paasopstand (Easter Rising) van 1916. Deze opstand was gericht tegen de Engelse overheersing en leidde uiteindelijk tot het oprichten van de Ierse Vrijstaat, de voorganger van de huidige Republiek. Het grootste deel van de noordelijke provincie Ulster voegde zich niet bij de Republiek. Dit bleef onder de naam Noord-Ierland bij het Verenigd Koninkrijk horen.

Een opvallende mural in de straten van Belfast, omdat het design zo anders is als die van de meeste murals in de stad, en wordt dan ook vaak aangezien als een ‘Banksy’. De mural bevindt zich in Northumberland Street, vlakbij de ‘peaceline’ met Shankill Road. Waarschijnlijk wil de maker hiermee duidelijk maken dat het tijd wordt om de obstakels tussen de opgesplitste gemeenschappen neer te halen (Foto: Wikimedia)

Cultuur en mythologie

Hoewel veel muurschilderingen een militant karakter hebben zijn er ook subtielere murals. Deze leggen in het geval van republikeinse afbeeldingen veelal de nadruk op de Keltische cultuur; bijvoorbeeld met Keltische symbolen, de Ierse taal, het Ierse schrift, en sagen uit de Ierse mythologie.

Ook voor de loyalisten is de Ierse mythologie een bron van inspiratie. In de vroege Ierse literatuur is Cú Chulainn een belangrijke held. Cú Chulainn is deels van goddelijke afkomst, is een van de strijders van Ulster en heeft sterke connecties met Schotland. Loyalisten zien hem derhalve als een voorganger van de ‘planters’. Dit waren protestantse Schotten die vanaf het begin van de 17e eeuw deelnamen aan de georganiseerde kolonisatie van het katholieke Ulster. Hun nakomelingen vormden later, tijdens de Slag aan de Boyne, de aanhang van Willem van Oranje die ze liefkozend ‘King Billy’ noemden.

Rode Hand

Ook de Rode Hand van Ulster is een geliefd onderwerp voor muurschilderingen. Dit symbool werd dat al in de Middeleeuwen door de voornaamste families in Ulster uit de Ierse mythologie gelicht om in hun heraldiek te verwerken. Loyalistische paramilitaire organisaties gebruiken zowel de mythologische held Cú Chulainn als de Rode Hand in hun murals. Soms afgebeeld als een vlakke hand, zoals in de heraldiek. Soms verschijnt het in de meer militante vorm van een gebalde vuist.

Links een voorbeeld van een loyalistische mural gemaakt door de Ulster Defence Association. Rechts is een voorbeeld van een republikeinse (of nationalistische) mural, waarin de maker claimt dat de ‘loyalistische moordenaars’ worden bewapend door de Britse overheid (Foto’s: Wikimedia)

De symboliek hierachter is bijzonder sterk. De legendes rond de oorsprong van de Rode Hand verschillen weliswaar in details, maar komen de grote lijnen overeen. Tijdens een strijd om de macht over Ulster houden twee concurrenten een bootrace. Ze verklaren dat wie het eerst het land aanraakt, over Ulster zal regeren. In wanhoop snijdt een van hen zijn eigen hand af, gooit deze op de kust, en bemachtigt zo de heerschappij.

De Rode Hand staat al eeuwen symbool voor Ulster, maar het gebruik ervan bevat bijgevolg ook een claim tot rechtmatige erfgenaamschap.

Navolging

In navolging van Belfast is men ook in andere steden van Noord-Ierland murals gaan schilderen. De complexe geschiedenis van Noord-Ierland wordt hierop gereduceerd tot voor ieder herkenbare beelden die symbool staan voor de strijd die nog altijd voortduurt. Op deze manier houden de Noord-Ieren de geschiedenis levend en hun conflict in stand.

Ook buiten Belfast zijn verschillende ‘murals’ te vinden. Deze muurschildering van de Ulster Freedom Fighters is te zien in de Noord-Ierse plaats Bangor. (foto: Wikimedia)

Verder lezen en kijken

Een artikel over murals in de Belfast Telegraph van 12 april 2010
Op de site Belfast Murals zijn de vele muurschilderingen te bekijken
Bekijk ook de diapresentatie van murals op YouTube
Bezoek je Belfast, dan kun je ook een speciale rondleiding langs murals doen. Boeken kan bijvoorbeeld bij Belfast Mural Tours of bij Belfast City Tours.
Of doe een virtuele tour op Virtual Belfast Mural Tour.
Maar je kunt natuurlijk ook zelf op stap gaan met deze stadskaart van Belfast waarop de murals zijn aangegeven.