De hel van Leipzig

Slag bij Leipzig

In het najaar van 1813 is een groot deel van Europa in oorlog. Vanaf 16 oktober vocht Napoleons leger bij Leipzig tegen het leger van de Zesde Coalitie in een slag die de geschiedenis in zou gaan als de grootste veldslag tot de Eerste Wereldoorlog.

Door Anneloes Klein-Horsman

Napoleon Bonaparte (1769-1821) was ambitieus in zijn plannen om geheel Europa te veroveren. Na het beëindigen van de alliantie tussen Frankrijk en Rusland in 1812, moest Rusland op de knieën worden gedwongen. Er werd een enorm leger op de been gebracht, waarvoor troepen werden gerekruteerd in alle door Frankrijk geannexeerde gebieden.

Zo’n 25.000 Nederlandse mannen werden voor dienst opgeroepen. Het was het begin van een veldtocht die voor Napoleons leger rampzalig zou verlopen.

Extreme kou

In juni startte Napoleon zijn opmars naar Rusland. Hoewel zijn leger grote verliezen leed, kwam het doel, het veroveren van Moskou, snel dichterbij. Wel ontstond er in Napoleons leger een steeds groter tekort aan voedsel, doordat de Russen hun voedselvoorraden liever vernietigden dan deze in handen van de vijand te laten vallen. Zelfs waterputten werden vergiftigd, waardoor er veel ziektes uitbraken.

In september 1812, na Napoleons overwinning in de Slag bij Borodino, lag de weg naar Moskou open. Dit betekende echter niet dat de Russen definitief verslagen waren.

Napoleon en zijn maarschalken overzien het slagveld tijdens de Slag van Borodino door Vasiliy Vasilyevich Vereshagin, 1897.
Napoleon en zijn maarschalken overzien het slagveld tijdens de Slag van Borodino door Vasiliy Vasilyevich Vereshagin, 1897.

De uniformen van de Franse troepen waren niet berekend op de dalende temperatuur. Honger, uitputting en ziektes eisten hun tol. Uiteindelijk werd Napoleon door voedselgebrek en een dreigende Russische aanval gedwongen zich uit Moskou terug te trekken. Zijn leger werd voortdurend door de Russen bestookt. Talloze soldaten bezweken door honger en extreme kou. Van het 600.000 man tellende leger van Napoleon overleefden er maar zo’n 20.000. Van de dienstplichtige Nederlanders keerden slechts enkele honderden terug.

Duitse veldtocht

De nederlaag van Napoleon, die voorheen onverslaanbaar leek, bood perspectief voor zijn tegenstanders. Grote gebieden in Duitsland kwamen in opstand tegen de Franse overheersing. Om deze opstand het hoofd te bieden, begon Napoleon een nieuwe veldtocht. De strijd om heerschappij over Duitsland verliep voor Napoleon wederom desastreus. Zijn leger leed grote verliezen: van de ongeveer 400.000 man waren er bij de terugtocht over de Rijn nog maar 60.000 in leven.

Om de communicatielijnen en de aanvoer van voorraden te verdedigen, verzamelde Napoleon zijn troepen rond Leipzig. De slag die hier zou plaatsvinden zou, omdat er zoveel landen bij betrokken waren, bekend komen te staan als de Volkerenslag, in het Engels Battle of the Nations genoemd.

De chaos van het slagveld wordt geïllustreerd op deze gravure van een schermutseling tijdens de Slag bij Leipzig.
De chaos van het slagveld wordt geïllustreerd op deze gravure van een schermutseling tijdens de Slag bij Leipzig.

Bloedbad

De troepen van Napoleon die de Russische veldtocht hadden overleefd, waren sterk verzwakt. De in allerijl opgetrommelde nieuwe soldaten waren veelal jong en onervaren. Napoleon kwam bij Leipzig dan ook voor een enorme overmacht aan troepen te staan. Zijn leger, geschat op 191.000 manschappen, moest het opnemen tegen het 330.000 man tellende leger van de Zesde Coalitie. Deze coalitie bestond onder andere uit Rusland, Pruisen, Oostenrijk en Zweden.

Het werd een enorm bloedbad. De soldaten vochten te voet of te paard en bestreden elkaar met bajonetten en sabels. Daarnaast richtten kanonnen veel schade aan. Het aantal doden en gewonden was aan beide zijden enorm; naar schatting kwamen tussen de 80.000 en 110.000 mannen om of raakten gewond. Een groot gedeelte van de gewonden zou later alsnog bezwijken aan ziektes als difterie en tyfus, slechte hygiëne en gebrek aan voedsel.

Ver van huis

Het is moeilijk voor te stellen hoe het voor de soldaten bij Leipzig moet zijn geweest. De rekruten waren veelal jonge jongens van rond de 20 jaar die voordat ze in dienst gingen nog nooit ver van huis en hun familie waren geweest. Ze hadden vaak geen militaire opleiding en ervaring. Een goed beeld van oorlog hadden de jongens niet. Hier kwam in dienst van Napoleon snel verandering in.

Gevecht tussen Franse en Russische soldaten, schilder onbekend, 1846.
Gevecht tussen Franse en Russische soldaten tijdens de Slag bij Leipzig. 

De aanblik van al die dode en gewonde mannen moet verschrikkelijk zijn geweest. De Nederlandse Garde D.J. L. Strick van Linschoten werd geschampt door een kanonskogel en liep flink wat kneuzingen op. Hij werd vervoerd naar de ambulances: “…en daar ik digt bij de andere ambulances was zoo had ik gezigt van eenige ongelukkigen te zien verbinden en hun gekerm te hooren.” Veel konden de ziekenverzorgers vaak niet betekenen voor de gewonden.

De weinige mannen die hun dienstperiode heelhuids uitdienden, kregen geestelijk een zware klap te verduren. Een voorbeeld hiervan is een Nederlandse Garde in dienst van Napoleon, A.G. Blussé. Lichamelijk mankeerde hij niets, maar geestelijk kwam hij er nooit meer bovenop. Uiteindelijk werd hij opgenomen in een gesticht, waar hij tot zijn dood zou verblijven. Hij zal zeker niet de enige zijn geweest die psychische problemen overhield aan zijn ervaringen aan het front.

Ondergang

Napoleons ambitie werd uiteindelijk zijn ondergang. De Zesde Coalitie behaalde een beslissende overwinning. Napoleon werd gedwongen naar Frankrijk te vluchten, waar hij begin 1814 zou worden gevangengenomen en verbannen naar het eiland Elba. De slag bij Leipzig werd zijn grootste nederlaag, voordat hij in 1815 bij Waterloo definitief zou worden verslagen.

Hoewel er bij de Napoleontische oorlogen vaak in de eerste plaats wordt gedacht aan de Slag bij Waterloo, was de slag bij Leipzig tot de Eerste Wereldoorlog de grootste en meest bloedige veldslag in de Europese geschiedenis. In oktober 2013 is het tweehonderd jaar geleden dat deze slag plaatsvond. In deze periode herdenken we de vele tienduizenden slachtoffers die vielen in de strijd om Europese dominantie.

Een Franse cuirassier rijdt op het slagveld van Waterloo tijdens een reenactment van de slag in 2011.
Een Franse cuirassier rijdt op het slagveld tijdens een reenactment van de slag in 2011.

Verder lezen & kijken

  • Meer artikelen over de 19e eeuw op GeschiedenisBeleven.nl
  • Een site over de herdenking van de slag bij Leipzig

©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Anneloes Klein Horsman, eindredactie: Sofie Mulders, beeldredactie: Nina Brands, foto’s: Wikimedia

Leestips