Een nieuw gevonden Nederland in Amerika

woensdag 18 april 2012

Wie aan de vorming van de Verenigde Staten denkt, roept waarschijnlijk eerst Columbus en dan de Engelse koloniën. Toch hebben ook Nederlanders zich in de Nieuwe Wereld gevestigd. Was Nieuw-Nederland het handelsparadijs waarop zij hoopten?

Het Nederlandse avontuur in Amerika begon met de reis van de Engelse zeevaarder Henry Hudson (1565-1611). In dienst van de VOC voer hij in 1609 met zijn schip De Halve Maen over de later naar hem vernoemde rivier Amerika binnen.

Eigenlijk was hij op zoek naar een alternatieve route naar Azië. Het land dat hij echter onderweg tegenkwam kon hij niet weerstaan: de bossen, dieren en ruimte boden voor de handel een keur aan mogelijkheden. Een perfecte plek voor een nieuw Nederland.

Echte kolonisators

Al snel vertrokken kooplieden uit de Nederlandse Republiek om een handelspost op te zetten aan de Amerikaanse kust. Onder bewind van de in 1621 opgerichte West-Indische Compagnie (WIC) vestigden ze zich in Nieuw-Nederland (het huidige eiland Manhattan). Bontvellen van bevers en andere goederen werden van de indianen gekocht en verscheept naar Europa.

Eerst was het verblijf van de Nederlanders in Amerika van tijdelijke aard. Om echter in het gebied te kunnen blijven handelen, moesten de kooplieden zich er vast gaan vestigen. Dit creeërde ook de mogelijkheid om eigen voedsel te gaan verbouwen, zodat zij zichzelf van proviand konden blijven voorzien.De eerste echte kolonisators kwamen zodoende pas in 1624 aan op wat wij nu Governors Island noemen, een eiland in de baai van Manhattan.

Zij zouden een jaar later Fort Amsterdam bouwen. Daaromheen vormde zich de stad Nieuw-Amsterdam.

Kaart van Nieuw-Amsterdam op de zuidpunt van Manhattan. Het fort en de muur (Wall Street) zijn zichtbaar. Dit Castello Plan van 1660 is de enige kaart van Nieuw-Amsterdam] uit de Nederlandse tijd. (foto: Wikimedia)

Macht van de minikolonie

Vanaf 1629 stond de WIC toe dat ook particulieren hun eigen patroonschap oprichtten in het Nederlandse gebied. Kiliaen van Rensselaer (1586-1643) stichtte daarop Rensselaerswijck, een nederzetting die lang floreerde. Al snel vestigden zich er andere mensen. Rensselaer behield zelf het bestuur. Zo had hij zijn eigen minikolonie, die nog zou voortbestaan nadat Nieuw-Nederland was ingenomen door de Engelsen.

De WIC had maar weinig macht in de patroonschappen. Deze werden lokaal bestuurd en hadden hun eigen rechtspraak. Om hun invloed te beperken, stichtte Peter Stuyvesant (ca. 1611-1672) in 1652 Beverwijck. Stuyvesant was van 1647 tot 1664 directeur van Nieuw-Nederland en afgezant van de WIC. In 1664 bevatte de Nederlandse kolonie officieel twee steden – Nieuw-Amsterdam en Beverwijck – en een twintigtal dorpen.

Van boer tot burger

De gemeenschap in de kleine Nederlandse kolonie groeide langzaam. Er was veel rijk en vruchtbaar land. De manier van leven was heel anders dan in de Republiek en zelfs enigszins primitief te noemen. De kolonisten woonden in simpele huizen en leefden van de landbouw. Ze betaalden ook niet met geld, maar met onder andere bevervellen.

Er woonden boeren en handelaren, maar ook bewindhebbers, soldaten en matrozen in dienst van de WIC in het Nederlandse stukje Amerika. Veel mensen hadden meer dan één functie. In zo’n kleine gemeenschap was het relatief makkelijk om op te klimmen van boer tot vooraanstaand burger. Zo zou de onbeduidende gelukszoeker Adriaen van der Donck (1618-1655) een prominente persoonlijkheid worden.

Jonkers Land

In 1643 leidde een conflict tot nieuwe ontwikkelingen. Directeur Willem Kieft (1597-1647), die namens de WIC Nieuw-Nederland bestuurde, lokte een oorlog met de indianen uit. De meeste kolonisten wilden deze oorlog niet. Voor hen was Nieuw-Nederland inmiddels meer dan een handelspost: het was hun thuis.

Voor hen was vrede in hun eigen land belangrijker dan het belang van de WIC. Ze wilden zelf hun kolonie besturen. Onder leiding van Van der Donck probeerden zij de macht van de WIC te breken.

New York in 1673, net nadat de Nederlanders het weer van de Engelsen hebben overgenomen. Dit is te zien aan de soldaten die door de straten marcheren en het afvuren van het kanon op het fort. (Foto:Wikimedia)

Van der Donck wilde dat Kieft zou aftreden. Maar Kieft vroeg hem om mee te gaan op vredesmissie naar de indianen. Van der Donck sprak de Indiaanse taal en kende hun gebruiken. Daarom was hij de aangewezen persoon om te bemiddelen. Als dank voor zijn hulp schonk Kieft hem een stuk land, waar Van der Donck zich vestigde.

Het land was zo groot, dat hij de onofficiële titel ‘jonkheer’ of ‘jonker’ mocht voeren. Tot lang na zijn dood bleef zijn land bekend staan als Jonkers Land. Deze naam is verbasterd tot Yonkers, een stad die nog steeds bestaat.

Roet in het eten

De ontevredenheid bleef echter en in 1648 was Van der Donck terug in de Republiek om zijn zaak voor de Staten-Generaal te brengen. Zijn streven was om Pieter Stuyvesant, de opvolger van Kieft, terug te laten roepen door de Staten. Zo zou de macht van de WIC in Nieuw-Nederland verdwijnen. Een oorlog tussen de Nederlanden en Engeland in 1652 gooide echter roet in het eten. Het werd Van der Donck verboden terug te keren naar Manhattan, en Stuyvesant kon blijven. Een jaar voor zijn dood in 1655 kon Van der Donck pas terugkeren naar zijn landgoed.

De blijvende spanningen tussen de Nederlanden en Engeland eisten hun tol. In 1664 namen de Engelsen het gebied in. Het werd daarna nog eenmaal korte tijd heroverd door de Nederlanders, maar in 1674 werd Nieuw-Nederland definitief overgedragen aan de Engelsen. Nieuw-Amsterdam werd omgedoopt tot New York.

Toch heeft de Engelse machtsovername de Nederlandse sporen in de Amerikaanse geschiedenis niet kunnen wissen. In de veertig jaar dat de kolonie bestond, waren Nederlandse tradities, waaronder Sinterklaas, ingevoerd en hadden plaatsen Nederlandse namen gekregen.

Peter Stuyvesant, vanaf 1645 directeur-generaal van de Nederlandse kolonie Nieuw-Nederland. Rechts: de val van Nieuw Nederland door Jean Leon Gerome Ferris. (foto’s Wikimedia)

Glimp van de glorietijd

Nieuw-Nederland bleek uiteindelijk een kort leven beschoren. Hoewel er veel gehandeld werd, waren andere Nederlandse handelsposten belangrijker. Ook als vestigingskolonie kwam het gebied moeizaam van de grond. Een handelsparadijs bleek het dus niet te zijn en zodoende kon de Nederlandse kolonisatie van Amerika langzaam in de vergetelheid raken.

Om toch een glimp op te vangen van de glorietijd van de Nederlanders in Amerika moeten we Van der Doncks Beschrijvinge van Nieu Nederlant (1655-1656) openslaan. In dit indrukwekkende reisverslag heeft hij alles opgeschreven wat hij van het land wist.

Het boek was bedoeld als lokmiddel, zodat meer kolonisten naar Amerika zouden trekken. Sinds 1656 is het niet meer in het Nederlands verschenen. Toch is het een erg belangrijk werk. We krijgen namelijk een goed beeld van Nieuw-Nederland en hoe deze kolonie er in de ogen van Van der Doncks tijdgenoten uitzag. Een beetje zoals ons eigen landje, zo meende Van der Donck:

“In vruchtbaerheydt, gematigheyt, en gelegentheydt ter neering, zeehavens, wateren, visscherijen, weer en wint, als andere prijswaerdighe hoedanicheden, met Nederlant so gelijck, ofte om beter ende naerder de waerheydt te seggen, door de banck wat overtreft, soo is het op goede redenen, Nieuw Nederlant genaamd, zijnde soo veel te seggen als een ander ofte nieuw ghevonden Nederlandt.”

Nieuw Nederland door door de Amerikaanse schilder Len Tantillo . (foto: Westfries Museum)

Verder lezen en kijken

Meer artikelen over de geschiedenis van de 17e eeuw en Verenigde Staten op GeschiedenisBeleven.nl
Bekijk deel 1 van de serie New York Connection: De Amerikaanse droom
Het citaat van Van der Donck is afkomstig uit Een zegenrijk gewest. Nieuw-Nederland in de 17e eeuw (1999) door Jaap Jacobs.
Het New Netherland Institute in Albany, NY. Zij transcriberen en vertalen historische documenten over Nieuw Nederland.
Nieuw Amsterdam. De oorsprong van de stad der steden, New York (2009) door Russell Shorto.
Nederlands New York (2009) door Jaap Jacobs.
Bekijk hier deel 1, 2 en 3 van de documentaire over de oorsprong van New York in een Nederlandse kolonie. Met Martine Gosselink.
Nederlands New York (2012), historische reisgids naar het erfgoed van Nieuw Nederland, door Gajus Scheltema