Homerus’ heldenepos Ilias weet na 3000 jaar nog steeds te inspireren. Regisseur Wolfgang Petersen bracht in 2004 met de film Troy het epische verhaal naar het witte doek. Troy is een visueel spektakelstuk, maar houdt deze stand tegen de overdonderende verzen van Homerus?
Door Karsten Erents
Alle begin is lastig, zo ook bij het vertellen van een verhaal. Er zijn enkele vragen te bedenken die van invloed zijn. Zo moet onder andere bepaald worden hoeveel voorkennis je publiek heeft. David Benioff, de schrijver van het screenplay van de film Troy, vond overduidelijk dat de voorkennis van het bioscooppubliek te wensen overliet.
Troy begint dan ook niet bij de twist tussen de Griekse Hoogkoning Agamemnon en Achilles luttele dagen voor de val van de stad. Benioff laat het verhaal beginnen met een veldtocht van Agamemnon tegen Thessalië – een wellicht leuk bedoelde verwijzing naar de afkomst van Achilles, zoon van de Thessalische koning Peleus.
De verhoudingen tussen de hoofdrolspelers worden niettemin meteen scherp neergezet. Voor de tweede dag van het gevecht probeert Agamemnon de Thessalische koning tot overgave over te halen. Deze weigert en Agamemnon stelt een tweegevecht voor tussen hun kampioenen.
De Thessalische koning roept een Goliath gelijkende krijger naar voren. Agamemnon roept op zijn beurt Achilles’ naam, waarop het even stil blijft.
Achilles blijkt nog zijn roes uit te slapen na een wilde nacht met twee kampvolgsters.
Achilles wie?
Achilles verschijnt na wat gemopper over Agamemnon en na de boodschappenjongen nog even te kleineren dan eindelijk op het strijdtoneel. Hij krijgt echter woorden met Agamemnon en besluit niet te vechten. De oude en wijze Nestor weet hem toch over te halen met de voorspellende woorden dat er liederen over hem gezongen zullen worden.
Gevoelig voor de belofte van onsterfelijkheid treedt hij dan eindelijk aan. Met één stoot van zijn zwaard rekent hij met zijn tegenstander af.
Onder de indruk vraagt de Thessalische koning: “Wat is je naam, soldaat?”. Achilles antwoord: “Achilles, zoon van Peleus”. Grappig genoeg dus de naam van de koning van Thessalië. Benioff kan dit nog als knipoog bedoeld hebben. Vreemder is echter dat de Thessalische koning niet weet wie Achilles is – een gevierde kampioen en koning in zijn eigen recht.
Attische drinkschaal (kylix), waarop is afgebeeld hoe Achilles zijn vriend Patroklos verbindt, nadat die is getroffen door een pijl. De schaal is van rond 500 v.Chr., en bevindt zich in de collectie van het Altes Museum in Berlijn. (foto: Wikimedia)
De Olympische goden
Ook opvallend is de rol van de Olympische goden in Troy. In de Ilias laat Homerus de goden veelvuldig aan het woord en beïnvloeden zij direct het handelen van onze helden. De moeder van Achilles, de zeegodin Thetis, is de enige god die haar opwachting maakt in de film. De goden zijn niettemin wel aanwezig en spelen een duidelijke rol in het dagelijks leven. Zo offert de Trojaanse prins Hektor een dier voordat hij uitvaart naar Troje om de god Poseidon gunstig te stemmen. Ook bestaat er in Troje een invloedrijke cultus rondom de god Apollon.
Ook andere facetten van de samenleving komen aan de orde. Zo is de aankleding van de film herkenbaar gemaakt voor het publiek. Terracotta is de kleur die het straatbeeld bepaalt. De film is in kleur maar doet hierdoor toch soms dof aan. In werkelijkheid zullen de vazen op de markt beschilderd zijn in felle kleuren.
Ook de paleizen zullen bekleed zijn geweest met weelderige tapijten en kleurige schilderingen. De kleding van de mensen staat hiermee in schril contrast en is, afgezien van het vele bloed dat vloeit, de enige kleur in de film.
Tien jaar is lang
Regisseur Petersen probeert in Troy een gehele wereld te scheppen en het publiek mee te nemen in de wereld van Homerus. De Ilias is echter meer een verhaal in een verhaal. Het omvangrijke epos van Homerus vertelt het verhaal vanaf het moment dat het conflict tussen Agamemnon en Achilles tot uitbarsting komt tot de begrafenis van de Trojaanse held Hektor.
De makers van Troy probeerden het verhaal van de totale Trojaanse oorlog in één speelfilm te vatten. Tien jaar is lang en zo ook de film, ruim drie uur. Niettemin volgen de gebeurtenissen zich snel op. Het lijkt hierdoor dat de stad na enkele dagen strijd al valt. Niets is minder waar, zo weten we uit het epos.
De vraag of het publiek wel genoeg voorkennis zou hebben om het verhaal te begrijpen zal zeker een rol hebben gespeeld in de keuze om de gehele Trojaanse Oorlog te verfilmen. Voor de oude Grieken zullen de helden uit de Ilias en andere verzen de filmsterren van hun tijd zijn geweest en behoefden daarom geen verdere introductie.
Het paard uit de film Troy. Dit enorme rekwisiet is tegenwoordig in Turkije te bewonderen, in de stad Çanakkale.
Homerische knipoog
Tot slot heeft schrijver Benioff nog een Homerische knipoog voor de kijkers in petto. Terwijl Troje brandt begeleidt vrouwenverslinder Paris Helena en een groep vluchtelingen naar een geheime gang die hen uit de stad zal leiden. De Trojaanse prins herinnert zich de woorden van zijn vader, de wijze koning Priamus, dat zolang het zwaard van Troje in het bezit is van een Trojaan het Trojaanse volk zal voortbestaan. Paris schiet een jongeman aan en vraagt hem zijn naam. De jongen antwoordt: “Aeneas”. Paris overhandigt hem het zwaard en de opdracht om de vluchtelingen naar een nieuw thuis te leiden.
Aeneas is een andere Homerische held die gedwongen is om in het universum van Petersen in de anonimiteit te leven. De Trojaanse prins zou volgens de overlevering zijn volk uiteindelijk inderdaad naar een nieuw thuis leiden, namelijk Rome.
Dit zijn merkwaardige momenten in de film. Het is jammer dat Petersen het niet heeft aangedurfd om puur de Ilias te verfilmen. De verzen van Homerus zijn een waar epos en een grote blockbuster zeker waard. Tot dan doen we het met de papieren versie en de goddelijke kuiten van Brad Pitt.
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over Klassiek Griekenland of de oudheid op GeschiedenisBeleven.nl
- Lees ook het artikel: Troje: stad van Homerus of van archeologen?
- De tentoonstelling Troje: Stad, Homerus en Turkije in het Allard Pierson Museum in Amsterdam is te bezoeken t/m 5 mei 2013.
- Lees een van de vele vertalingen van de Ilias, bijvoorbeeld het bij Uitgeverij Athenaeum verschenen werk van Patrick Lateur, of de online geplaatste versie van Ben Bijnsdorp.
- Bekijk de trailer van de film Troy:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Karsten Erents, eindredactie: Anna de Wit, beeldredactie: Anna de Wit, foto’s: Wikimedia
