Na de val van het Romeinse Rijk heeft menig heerser geprobeerd de vergane Italiaanse glorie te doen herleven. Een gewaagde poging hiertoe was de Italiaanse Renaissance met als nieuwe caesar Cosimo de’ Medici.
Door Bas Vogel
Cosimo de’ Medici (1389-1464), oudste zoon van bankier Giovanni de Bicci (1360-1429), was de gelukkige erfgenaam van zijn vaders bedrijf en bijbehorend fortuin. Dit vermogen maakte van Cosimo een invloedrijk figuur. Hij was een begenadigd zakenman, maar gaf, naar eigen zeggen, liever geld uit dan het te verdienen.
In een politiek vijandige omgeving wist Cosimo de kerk, de gildes, de elite en de bevolking voor zich te winnen en de macht te grijpen in Florence.
Daarnaast probeerde hij Florence te veranderen in een metropool die kon wedijveren met het oude Rome. Hoe kreeg hij dit voor elkaar?
Sluw maar bescheiden
Naar de buitenwereld presenteerde hij zich als een bescheiden en simpel persoon, zonder enige politieke ambitie en zonder bestuurlijke invloed. De Florentijnen zagen enkel de bescheiden Cosimo; een rustig man en altijd sober gekleed.
Maar achter de schermen heerste hij als geen ander over de stad: formeel was de stadstaat Florence tot 1513 een republiek met een gekozen regering, de Signoria. Maar met zijn eindeloze vermogen kocht Cosimo stemmen in de Signoria. Vervolgens wendde hij zijn invloed aan om het kiesstelsel te vernieuwen en bevriende functionarissen te benoemen.
Tegelijkertijd waardeerde de bevolking het sobere uiterlijk van Cosimo. Terwijl de rijke elite en Cosimo geregeld in de clinch lagen, koos het volk dikwijls de kant van de bankier. Ook nadat rivaliserende families Cosimo hadden verbannen, kon hij met behulp van het volk in 1432 uiteindelijk triomfantelijk terugkeren naar Florence. Met hun definitieve steun was Cosimo de officieuze machthebber geworden. De republiek Florence was ten einde en Cosimo had vrij spel.
Cosimo de Medici: een standbeeld in het museum Palazzo degli Uffizi in Florence en een portret door Jacopo da Pontormo. (foto’s Wikimedia)
De onmogelijke koepel
Cosimo’s macht werd ook zichtbaar in de stad. In het laatmiddeleeuwse en renaissancistische Florence prees de kerk een leven in armoede en had weinig waardering voor uiterlijk vertoon. Het was zodoende ongebruikelijk op persoonlijke titel monumenten of gedenktekens te bouwen. Schenken kon natuurlijk wel en dat deed Cosimo dan ook graag. Zijn grootste project was de voltooiing van de Duomo.
Brunelleschi kwam met een riskante maar revolutionaire nieuwe bouwtechniek, die hij ontleende aan de Romeinse architectuur.
Omstreeks 1400 was heel Florence geobsedeerd door de incomplete kathedraal die boven de stad uit torende. Architecten hadden een ruimte gebouwd die onmogelijk bleek te overkoepelen. Filippo Brunelleschi (1377-1446), een architect die in zijn jonge jaren de klassieke bouwwerken in Rome had bestudeerd, wist wel hoe hij dit probleem moest oplossen.
Ontwerptekening van de Duomo koepel in Florence en een eigentijds uitzicht op ‘de Dome’. (foto’s: Wikimedia)
Brunelleschi kwam met een riskante maar revolutionaire nieuwe bouwtechniek, die hij ontleende aan de Romeinse architectuur. Hij ontwierp een dubbelwandige koepel die door een zelfdragende stelling gemaakt kon worden.
Vanachter de schermen had Cosimo de autoriteiten weten te overtuigen het riskante ontwerp voor de nieuwe koepel goed te keuren. Daarnaast was hij ook de voornaamste financier van de verbouwing.
Palazzo de’ Medici
In het begin van de 15e eeuw veranderde de publieke opinie ten aanzien van seculiere bouwprojecten. Hierdoor begon Cosimo ook een fortuin uit aan een serie private bouwprojecten, in een mate ongeëvenaard in Toscane.
Eén zo’n gebouw was Palazzo de’ Medici, voltooid in 1444. Dit paleis is een perfecte illustratie van de persoon achter het bouwwerk. Cosimo koos voor een relatief bescheiden, maar omvangrijk paleis naar ontwerp van de architect Michelozzo di Bartolomeo Michelozzi (1396-1472), een goede vriend van de familie. Een flamboyanter voorstel van de hand van Brunelleschi wees hij af.
Het is ontegenzeggelijk het paleis van een machtig man. Het uiterlijk is, ondanks zijn omvang, bescheiden. De grote, onbewerkte rustieke bouwstenen geven de buitenkant een sobere uitstraling, en het gebouw mist opvallende decoraties.
Het paleis gaat op in de omgeving; het is niet vrijstaand, asymmetrisch en niet bijzonder hoog. Een toerist kan het gebouw ongezien passeren. Cosimo was in zijn geheel voor het gebouw verantwoordelijk, en het paleis werd het archetype voor Italiaanse paleisbouw: de Cosimo-stijl was geboren.
Cosimo’s Palazzo de’ Medici, gezien door de ogen van Ferdinando Leopoldo Del Migliore (1628-1696) (foto: Wikigallery)
Rijk van binnen
Ook investeerde hij hevig in kunst en cultuur. Gedurende zijn leven gaf hij ongeveer 600.000 gouden florijnen uit aan diverse projecten. Ter vergelijking: dit was zes keer de jaarlijkse uitgave van de staat Florence.
Van binnen was Cosimo’s paleis dus rijk versierd, met meesterwerken als de Cappella dei Magi, beschilderd door Benozzo Gozzoli (1421-1497). Ook voor de binnenplaats investeerde Cosimo aanzienlijk. Hier verrees een sculptuur van de controversiële kunstenaar Donatello (1386-1466): de David.
Cosimo en Donatello ontwikkelden een persoonlijke band, waarbij de oude weldoener de geplaagde kunstenaar onder zijn hoede nam. Donatello’s David was revolutionair voor zijn tijd. Voor het eerst sinds de klassieke oudheid maakte iemand een vrijstaand brons van een naakte man. Het sensuele werk grensde aan het toelaatbare.
Links de binnenplaats van Cosimo’s paleis in Florence. Rechts: De David van Donatello die vanwege de sensuele houding veel discussie teweeg bracht. (foto’s: Wikimedia)
Pater Patriae
Cosimo de’ Medici droomde van een Florence als cultureel, politiek en financieel centrum. Onder zijn hoede werd Florence inderdaad één van de belangrijkste centra in de Italiaanse renaissance; kunstenaars, architecten en humanisten trokken allemaal naar de stad.
Of dit volledig de verdienste is van Cosimo de’ Medici valt te betwijfelen. Maar als beschermer van de kunsten gaf hij in ieder geval een belangrijke impuls bij de totstandkoming van de Italiaanse renaissance.
Cosimo was als zijn Palazzo. Sober van buiten, maar gepassioneerd van binnen. Hij regeerde over de stad, maar deed dit alles vanachter de schermen; slechts tweemaal heeft hij een kortstondige machthebbende functie bekleed. Het is niet verwonderlijk dat Cosimo na zijn dood werd uitgeroepen tot Pater Patriae; de vader van de natie.
Verder lezen & kijken
- Meer artikelen over kunstgeschiedenis en Italië op GeschiedenisBeleven.nl
- Lees ook het artikel over een andere kunstliefhebber: Scipione Borghese: kardinaal met passie voor kunst
- De provincie van Florence onderhoudt een digitale bibliotheek met afbeeldingen van het Palazzo de’ Medici.
© GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Bas Vogel, eindredactie: Richard Calis, beeldredactie: Richard Calis, foto’s: Wikimedia en Wikigallery
