Op 27 juli 1900 spreekt de Duitse Keizer Wilhelm II (1859-1941) in de havenstad Bremerhaven zijn troepen toe. Zoals de Hunnen duizend jaar geleden de reputatie van genadeloze vechters hadden, zo zou het Duitse leger deze nu moeten evenaren, aldus de keizer. Wat is hier gebeurd?
Door Lars Sanders
De Keizer ging nog een stuk verder door te zeggen: “Hanteert de wapens zo dat de komende duizend jaar geen Chinees het nog waagt om een Duitser scheef aan te kijken”.
De toonaangevende Duitse historicus Thomas Nipperdey (1927-1992) omschreef deze toespraak, die bekend is geworden als de Hunnenrede, in 1983 kortweg als verschrikkelijk. Maar wat is de achtergrond van deze toespraak?
Een plek in de zon
Duitsland is als eenheidstaat pas in 1871 ontstaan. De Pruisische kanselier Otto von Bismarck (1815-1898) had de verschillende koninkrijken en prinsdommen door oorlog en diplomatie tot een land gesmeed. De Pruisische koning Wilhelm werd als Wilhelm I de eerste keizer, maar Von Bismarck had als rijkskanselier de touwtjes stevig in handen. Bismarck voerde een terughoudende buitenlandse politiek. Koloniale avonturen zouden het land in onnodige conflicten kunnen brengen met andere grootmachten. Bismarck was niet bereid om dit risico te nemen.
In 1888 werd Wilhelm II keizer van Duitsland. Hij was jong, ambitieus en ijdel. Zijn voorliefde voor extravagante uniformen is nog steeds bekend. Bismarck trad een jaar later af als rijkskanselier waardoor Wilhelm alle ruimte kreeg voor het waarmaken van zijn ambities.
Hij wilde Duitsland als nieuwe grootmacht meer aanzien verschaffen. Het verwerven van kolonies moest onderdeel worden van dit nieuwe aanzien. Bernard von Bülow (1849-1929), die Bismarck in 1900 opvolgde als rijkskanselier, verwoordde het zo:
“Wij willen niemand in de schaduw plaatsen, maar ook wij willen een plek in de zon”.
Keizer Wilhelm II kijkt uit over zijn manschappen terwijl hij in 1900 te Bremerhaven zijn beroemde speech geeft (foto: Wikimedia).
Een rijk in verval
Eind 19e eeuw keken alle Europese grootmachten verlekkerd naar het Keizerrijk China. De regerende Manchu-dynastie had te kampen met opstanden. Het buitenland schoot de Chinese keizer te hulp en dwong in ruil territoriale rechten af. Hele stukken van het Keizerrijk vielen op deze wijze volkenrechtelijk onder andere naties.
Groot-Brittannië wist de meeste concessies af te dwingen. De buurlanden Rusland en Japan wierpen ook begeerlijke blikken op het immense keizerrijk. Duitsland keek over hun schouder mee en wachtte op een gelegenheid ook een stuk van China in handen te krijgen.
Een aggresieve missionaris
Deze kans zou zich voordoen in de provincie Shandun. In deze provincie waren katholieke missionarissen van het Gezelschap van het Goddelijke Woord actief, een congragatie die in 1875 in het Limburger Steyl was opgericht. De missionaire activiteiten in China stonden onder leiding van de Duitse boerenzoon Johann Baptist von Anzer (1851-1903). Hij had de reputatie een militante nationalist en agressieve missionaris te zijn. Dit bewees Von Anzer door in 1890 met veel vertoon de heilige stad Yanzhou binnen te trekken.
Er ontstond hierdoor zoveel onrust dat een begeleidende gouverneur aanbood zijn revolver op de menigte leeg te schieten. Het incident liep gelukkig met een sisser af, maar de weerstand was hiermee niet ten einde gekomen. In 1897 werden twee Duitse missionarissen vermoord. Wilhelm had nu een excuus om een gewapende macht naar China te sturen. De huidige stad Qingdao wordt zonder incidenten ingenomen en werd een Duitse bezitting.
Vuisten der Gerechtigheid
De weerstand tegen de nieuwe machthebbers bleef echter groot. China werd geplaagd door droogte en hongersnood. Een missionaris omschreef het gebied rond Qingdao als bestaande uit niets anders dan vieze en met gedroogde modder bedekte huisjes. In deze provincie ontstond de beweging Vuisten voor Eensgezindheid en Gerechtigheid. De leden werden in het Westen enigszins smalend Boksers genoemd.
De geheime beweging borduurde voort op Chinese religieuze- en gevechtstradities. De Christenen die in China aanwezig waren kregen de schuld van de droogte en de politieke ellende. Katholieke paters werden omschreven als duivels die incest bedreven en moordend en verkrachtend door het land trokken.
De beweging weet in 1899 duizenden Chinese boeren te mobiliseren. In losse bendes trokken de leden naar Beijing waar de Chinese Keizer resideerde. Onderweg werden kloosters en andere westerse bezittingen vernield en tussen de 300 en de 2000 buitenlandse aanwezigen werden vermoord.
Een foto uit 1900, genoment tijdens de Boxeropstand. Een groepje soldaten poseert in de net ingenomen stad Qingdao (foto: Wikimedia).
Gezamenlijk optreden
De Europese grootmachten besloten gezamenlijk op te treden tegen de Bokseropstand. Samen met de Verenigde Staten en Japan werd een expeditieleger opgericht die de opstand neer moest slaan. Ook Duitsland leverde zijn bijdrage. Toen het Duitse Oost-Aziatische korps in Bremerhaven werd ingescheept hield de Keizer zijn door Thomas Nipperdey als verschrikkelijk omschreven toespraak.
De Bokseropstand werd binnen korte tijd neergeslagen. Het Duitse Keizerrijk kon echter niet lang van zijn Chinese bezitting genieten. Bij het begin van de Eerste Wereldoorlog werd de stad in bezit genomen door Japan.
De Hunnenrede was een langer leven beschoren. De Britten werden door de toespraak geïnspireerd om de Duitste tegenstander tijdens de Eerste Wereldoorlog als Hunnen te omschrijven. Als in 2012 een geluidsopname van de toespraak opduikt schrijft een Duitse krant: nu buldert de Keizer weer.
Verder lezen en kijken
- Lees ook het dossier Legendarische speeches op GeschiedenisBeleven.nl
- Artikel met video’s: Tien legendarische speeches op een rij
- Thomas Nipperdey’s Deutsche Geschichte 1800-1918 (München 1988) is een standaardwerk over de negentiende eeuwse geschiedenis van Duitsland.
- Een toegankelijker werk is : Frits Boterman, Geschiedenis van het Moderne Duitsland 1800-heden (Amsterdam 2005).
- In 2012 is er een geluidsopname opgedoken waarop Keizer Wilhelm te horen is.
- Bijzonder beeldmateriaal van Keizer Wilhelm II, de laatste Duitse keizer (1903-1918):
©Geschiedenisbeleven.nl, auteur: Lars Sanders, eindredactie: Daniëlle van Mourik, foto’s: Wikimedia.
