Het Orakel van Delphi, wie kent het niet? Machtige stadsstaten en illustere helden kregen daar het antwoord op hun vragen. Voor gewone, minder gefortuneerde stervelingen in de Oudheid was er gelukkig altijd nog Het Orakelboek om op terug te vallen.
Door Bart Terken
Verreweg het beroemdste Griekse orakel, nu én vroeger, is dat van Delphi. Gelegen op de zuidwestelijke helling van de berg Parnassus in centraal Griekenland. Het orakel van Delphi had een enorme invloed op de Griekse wereld. In de 7e en 6e eeuw voor Christus verspreiden de Grieken zich in het Middellandse Zeegebied door het stichten van koloniën. Vooral in het zuiden van Italië en aan de kusten van de Zwarte Zee streken de Griekse kolonisten neer.
Dit droeg bij aan de populariteit van het orakel van Delphi, want voor elke grote onderneming was eerst goedkeuring van de goden nodig.
Via de Pythia, een oude dame uit de omgeving, gaf de god Apollo antwoord op de vragen. Als blijk van waardering lieten de vragenstellers vele geschenken achter in het heiligdom. De rijkdom en het prestige van Delphi groeiden enorm. Ook voor andere zaken werd het orakel geraadpleegd.
Het beroemdst zijn de vragen over oorlogen. Zo vroeg Sparta het orakel of het verstandig was om een oorlog tegen Athene te beginnen. Kennelijk wel, want niet veel later daarna begon de Peloponnesische Oorlog (431–404 v.Chr.). Naast politieke vragen stelden duizenden Grieken ook hun eigen persoonlijke vraag.
Het meeste van de politieke vragen zijn legendarisch, verzonnen om de goden een grotere rol te geven in de geschiedenis.
Luchtfoto van de tempel van Apollo in het Didymaion in Didyma. (foto: Wikimedia)
Nog meer orakels
Delphi was niet het enige orakel in zijn soort. Het orakel van Didyma, in zuidoost Turkije, was na Delphi het meest bekend in de Hellenistische wereld. Ook hier werd het orakel bevraagd over het stichten van een kolonie. Deze vragen kwamen vooral van de machtige stadsstaat Milete. De antwoorden moeten wel met een korreltje zout genomen worden. Meermaals werd achteraf een orakel verzonnen voor een mooi verhaal over de stichting van een kolonie.
Tijdens de Perzische oorlogen in de 5e eeuw voor Christus raakte het orakel van Delphi in verval. De komst van Alexander de Grote (356-323 v. Chr.) in de 4e eeuw zorgde weer voor een kleine opleving. Nog steeds werden belangrijke politieke beslissingen getoetst en zochten mensen antwoord op hun alledaagse vragen. Zo vroeg een jonge generaal in het leger van Alexander de Grote, Seleukos I (358–281 v. Chr.), of hij moest terugkeren naar Macedonië. Het orakel raadde het hem af. Seleukos I sloeg het advies in de wind en keerde op latere leeftijd toch terug naar Macedonië. Daar werd hij vermoord.
Niet alleen de Grieken, maar ook de Romeinen waren gecharmeerd van orakels. Onder keizer Augustus (63 v. Chr.–14 n. Chr.) nam de welvaart toe en werden de orakels in Klein-Azië, waaronder die van Didyma en Claros, populairder. Delphi daarentegen raakte steeds meer in de vergetelheid.
Het Grieke heiligdom Klaros met met tempel voor de orakelplaats van Apollo aan de kust van Iona, Turkijke. Bijzonder zijn de hellenistische cultusbeelden die nog steeds op hun plek staan. (foto’s: Wikimedia)
Alledaagse levensvragen
De orakels van Delphi en Didyma zijn beroemd geworden om hun antwoorden op de politieke vragen van de belangrijkste figuren en staten uit de Griekse geschiedenis, zoals Alexander de Grote en Xerxes (519–465 v. Chr.), en Athene en Sparta.
Hoewel duizenden burgers hun levensvragen ook hebben voorgelegd aan de ‘grote’ orakels zoals in Delphi en Dydima, was dit voor het merendeel van de bevolking niet weggelegd. Een lange reis betekende namelijk dat er niet gewerkt kon worden en er dus geen brood op de plank kwam.
De Grieken kenden daarom een uitgebreid stelsel van doe-het-zelf-orakels, waarmee iedereen zijn eigen levensvragen kon laten beantwoorden.
De meest simpele vorm van een doe-het-zelf orakel bestond uit twee objecten. Van tevoren werd bepaald welk voorwerp ‘ja’ betekende en welk ‘nee’. Na het stellen van de vraag werd het antwoord bepaald door het blindelings kiezen van één van de voorwerpen. Dit systeem werd met zwarte en witte bonen ook in Delphi gebruikt.
In Klein-Azië, het huidige Turkije, waren vooral alfabetorakels populair. Hier was elke letter van het alfabet aan een antwoord gekoppeld. De vragensteller trok een lot met daarop een letter. De tekst die behoorde bij die letter, was het antwoord.
Bikkels en doe-het-zelf orakels
Bikkels zoals die gebruikt werden bij het bikkelorakel. Van oorsprong werden hiervoor het sprongbeen (kootje) van een schaap gebruikt. (Foto: Wikimedia)
Het meest populair waren de bikkelorakels. Bikkelorakels zijn een variant op het veel meer verspreide fenomeen van dobbelsteen-orakels. Bikkelorakels werken door het gooien van bikkels- dat zijn speciale botjes uit de achterpoten van schapen, varkens of geiten – of een imitatie daarvan in brons, hout of ivoor. Vanwege de geronde zijden kan een bikkel maar op vier zijden terecht komen, in plaats van zes bij een dobbelsteen. Op deze vlakken staan de getallen 1, 3, 4 of 6 en wel zo geordend dat de som van twee tegenovergestelde vlakken zeven is.
Men ging als volgt te werk. Eerst werden de vijf bikkels gegooid. De waarden werden vervolgens afgelezen en daarna werd in een lijst met 56 spreuken het bijbehorende antwoord opgezocht.
De kans op een bepaalde waarde bij het gooien van een bikkel varieert door de ongelijke vorm van de botjes. De gedachte was dat de goden invloed uitoefenden op deze kansen en de raadpleger het juiste antwoord lieten trekken of gooien. Een mooi voorbeeld is het trekken van een lot uit een helm om de Griek te selecteren die het moest opnemen tegen de machtigste Trojaanse krijger.
Orakels speelden dus een grote rol in het dagelijks leven van de Grieken. Belangrijke politieke beslissingen moesten eerst ter goedkeuring aan de goden worden voorgelegd. Voor de normale burger boden doe-het-zelf orakels de nodige houvast en steun in een tijd waarin weinig zekerheden waren.
De god en het orakel Apollo met een lier, op een fresco in het Huis van Augustus (Palatine Museum, Rome)
Verder kijken en lezen:
- Meer artikelen over Klassiek Griekenland op GeschiedenisBeleven.nl
- Lees meer over het orakel van Delphi in het artikel Door de ogen van ‘s werelds bekendste orakel
- Artikel: Goddelijke gezondheidszorg in Klassiek Griekenland
- Het Orakelboek (2011), Vincent Hunink en Floris Overduin, uitgeverij Athenaeum
- De website over Het Orakelboek van Astrampsychos
- Video: Ancient Secrets – Mysteries Oracle Delphi (Discovery Civilisation/YouTube)
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Bart Terken, eindredactie: Paul van Royen, beeldredactie: Marjolein van der Vlies, foto’s: Wikimedia/Altes Museum, Berlijn.
