Het is 9 augustus 378. Het leger van de Goten botst op dat van de Oost-Romeinse keizer Valens. De ‘barbaren’ behalen een verpletterende overwinning. Wat betekende de slag bij Hadrianopolis voor de toekomst van het Romeinse Rijk?
Door Jan Kooloos
In de late 4de eeuw na Christus verschenen de Hunnen voor vele volkeren als donderslag bij heldere hemel. Vanuit de steppen in Centraal Azië trok dit geharde volk van nomadische ruiters naar het westen, waar ze het ene na het andere volk onderwierpen. In 375 vernietigden de Hunnen het Ostrogotische koninkrijk in Zuid-Rusland.
Misbruik
De onstuitbare opmars van de Hunnen had gevolgen voor het Romeinse Rijk. De Visigoten, stamverwanten van de verslagen Ostrogoten, zochten uit vrees voor de Hunnen een veilig onderkomen in het Rijk. Keizer Valens (364-378 n.Chr.) verleende een deel van hen toestemming om de Donau over te steken.
Het Romeinse Rijk was in die tijd verdeeld in een oostelijk en westelijk deel. De grens liep over de Balkan en Noord-Afrika. Aan het hoofd van elk rijksdeel stond een christelijke keizer. Valens bestuurde het oostelijke deel.
Kaart van het Westelijke en Oostelijke Romeinse Rijk met de invasies van de verschillende volkeren. De slag bij Hadrianopolis is ook weergegeven. (Foto: Wikimedia)
De tot het rijk toegelaten Goten werden slecht behandeld en leden honger. De Romeinse bestuurders maakten misbruik van ze door onvoordelige en vernederende handel met hen te drijven. Toen de Romeinse veldheer Lupicinus de Gotische vorst Fritigern tijdens een diner probeerde te doden, was voor de Goten de maat vol. Ze vermoordden Lupicinus en vernietigden zijn troepen.
Keizer Valens, die op dat moment in Antiochië was, verzamelde zodra hij kon zijn leger en trok naar Thracië.
Jaloerse keizer
Ondertussen regeerde in het Westen de jonge Gratianus (375-383 n.Chr.), een neef van Valens. Hij reisde met een groot leger naar zijn oom, die hem om hulp had gevraagd tegen de Goten. De reis liep echter vertraging op door een invasie van Alemannen. Gratianus schakelde deze invallers effectief uit en zette zijn reis voort. Zijn generaal Richomer informeerde Valens dat het niet lang meer zou duren voordat de versterkingen zouden aankomen.
Maar Valens, jaloers op de successen van zijn neef, wilde de glorie van een overwinning niet langer delen. Hij besloot om op eigen kracht de strijd met de Goten aan te gaan.
De Romeinse keizer Valens, zijn opvolger Theodosius en zijn neef Gratianus afgebeeld samen met de keizers Julianus, Jovian en Valentinianus I. Afbeelding uit de 14e eeuw, miniatuur uit de ‘Constantine Manasses Chronicle’. (foto: Wikimedia)
Hadrianopolis
In de ochtend van 9 augustus 378 verliet Valens Hadrianopolis. Deze stad in Thracië heet nu Edirne en is gelegen in het noordwesten van Turkije.
Rond twee uur in de middag bereikte het Romeinse leger het wagenkamp van de Goten, dat was opgesteld in een cirkel. Het Romeinse leger zag er in deze tijd overigens heel anders uit dan in de vroege keizertijd. De gemiddelde Romeinse soldaat was nu uitgerust met een lang zwaard, een maliënkolder en een ovaal schild. Hij droeg een lange broek en laarzen. De Oost-Romeinse cavalerie was soms nog zwaarder bewapend.
Het Romeinse leger bij Hadrianopolis telde naar schatting vijftien- à twintigduizend man, waarschijnlijk meer dan de tien à vijftienduizend Goten. De Goten op het slagveld bestonden uit meerdere stammen die alle onder leiding van een eigen stamhoofd stonden. De belangrijkste waren de Tervingi onder leiding van Fritigern en de Greutungi onder Safrax en Alatheus. De Goten werden bovendien aangevuld door ontsnapte Romeinse slaven, Alanen en zelfs enige Hunnen. Ze beschikten over boogschutters, soldaten gewapend met zwaarden of bijlen en enkele duizenden ruiters.
Overwinning
Volgens de Romeinse historicus Ammianus Marcellinus wendden de Goten listig voor dat zij vrede wilden sluiten. Hierdoor had hun cavalerie de tijd om het kamp te bereiken. Ondertussen wakkerden ze vuurtjes aan op de vlakte, om de dorstige Romeinen verder te verzwakken. Deze hadden namelijk al uren in de hitte gemarcheerd.
Tijdens de ‘vredesonderhandelingen’ liep een schermutseling plotseling uit de hand. De Gotische cavalerie viel meteen fel aan. Ze verjoeg de ruiters van de Romeinen, waardoor de voetsoldaten op de Romeinse linkerflank het alleen moesten doen.
Op elkaar gedrukt vochten ze voor hun leven, maar het mocht niet baten. Valens kwam om het leven, samen met twee derde van zijn leger.
De Goten splitsten zich na hun overwinning op in groepen en trokken plunderend door de Balkan. Op de hoogte gebracht van de dood van zijn oom, stelde Gratianus de Spanjaard Theodosius aan als nieuwe keizer van het Oosten.
Theodosius rekruteerde troepen ten noorden van de Donau, herstelde de discipline en bestreed de Goten met succes. In 382 sloot hij met hen een vredesverdrag, dat de Goten land toekende in ruil voor militaire steun aan het rijk.
Anders dan tot dan toe de gewoonte was, behielden de Goten hun eigen militaire leiders. Dit gaf hun een ongebruikelijke mate van zelfstandigheid, die op lange termijn problemen zou opleveren.
Theodosius onderhield wel goede relaties met de Goten, maar na zijn dood ontstond opnieuw grote onvrede. De Goten kozen een nieuwe, ambitieuze koning: Alarik. In 410 plunderde hij Rome, een gebeurtenis die de inwoners van het rijk diep schokte. Alariks opvolgers stichtten aan het begin van de vijfde eeuw in Zuid-Frankrijk en Spanje het Visigotische koninkrijk.
Orde en ondergang
De slag bij Hadrianopolis maakte de Visigoten tot een blijvende kracht binnen de rijksgrenzen. Hadrianopolis geldt als een van de grootste militaire nederlagen die het Romeinse Rijk ooit heeft geleden.
Toch voert het te ver om aan deze slag de ondergang van het West-Romeinse rijk toe te schrijven. Keizer Theodosius de Grote bleek immers in staat de orde te herstellen en maakte de Goten tot (tijdelijke) bondgenoten. De uiteindelijke oprichting van het Visigotische koninkrijk op Romeinse grond is dus niet een direct gevolg van de grote veldslag in 378.
Gedramatiseerde afbeelding van een plundering van Rome in de 5e eeuw. Ook in het jaar 455 n. Chr. werd de stad aangevallen, dit keer door de Vandalen. (Foto: Wikimedia)
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over de oudheid, het Romeinse Rijk of militaire geschiedenis op GeschiedenisBeleven.nl
- Bekijk een kaart van het Romeinse Rijk in de late Oudheid
- Bekijk deze documentaire met animaties van de slag bij Hadrianopolis
©GeschiedenisBeleven.nl, redacteur: Jan Kooloos, eindredacteur Marcel Möller, beeldredacteur Andrea Kloet, foto’s Wikimedia Commons