Kasteel Radboud in Medemblik is de enige overgebleven dwangburcht die Floris V, graaf van Holland, in Noord-Holland liet bouwen. Een middeleeuwse burcht die begon als verdedigingswerk, verviel tot een ruïne maar nu voor iedereen te bezoeken is.
Door Martin Deinum
In de middeleeuwen was het gebied rond Medemblik, dat destijds en nog steeds bekend staat als West-Friesland, een zeer dunbevolkt maar dichtbebost gedeelte van het graafschap Holland. Waar je nu door uitgestrekte polders rijdt, zou je je toen door uitgestrekte wouden moeten begeven om het kleine stadje Medemblik te bereiken.
Eenmaal aangekomen trof je hier een kasteel aan, gebouwd op een steenworp afstand van de toenmalige Zuiderzee, nu het IJsselmeer. Waarom zou iemand in deze winderige uithoek in hemelsnaam een kasteel willen bouwen?
Doodgeslagen
Het had allemaal te maken met de verovering van de West-Friezen, een volk dat hier destijds woonde. Een onafhankelijk en trots volk, dat absoluut geen zin had om zich te onderwerpen aan het gravenhuis van Holland en Zeeland. Graaf Willem II (1228-1256), niet alleen graaf maar vanaf 1248 ook nog koning van het Heilige Roomse Rijk, ondernam verschillende veldtochten om ze toch eronder te krijgen. In 1256 werd hij echter door een groep West-Friezen doodgeslagen toen hij bij het dorpje Hoogwoud, op ongeveer op 15 kilometerer van Medemblik, door het ijs was gezakt.
Dwangburchten
Willems zoon Floris V (1254-1296), ‘der keerlen god’, slaagde er in 1282 wel in om de West-Friezen te onderwerpen. Om hen onder controle te houden liet Floris direct vijf kastelen bouwen, verspreid door West-Friesland. Omdat deze kastelen bedoeld waren om de bewoners van het gebied in bedwang te houden, worden dit soort kastelen ook dwangburchten genoemd.
Kasteel Radboud, gebouwd rond 1283, is nu de enige overgeblevene van deze vijf burchten. De burcht heette toen overigens nog gewoon ‘het kasteel te Medemblik’, de naam ‘Radboud’ is er pas veel later aan gegeven.
Van kasteel tot ruïne
In deze burchten werd een deel van Floris’ krijgsmacht gelegerd. Het kasteel had dus enkel een militaire functie. Dreigden de West-Friezen weer opstandig te worden, dan konden de soldaten snel uitrijden om deze neer te slaan. Het kasteel was in een vierkant gebouwd, met vier hoektorens, een stevige muur tussen de torens en een slotgracht eromheen. Het was goed te verdedigen aangezien het aan drie zijden aan de zee gelegen was.
De middeleeuwen liepen echter ten einde en in de jaren daarna groeide Medemblik steeds verder. Aan het eind van de 16e eeuw kwam het kasteel binnen de stadsmuren te liggen. Het kasteel verloor hierdoor zijn functie als verdedigingswerk. Vanaf dat moment zette het verval in en door de eeuwen heen veranderde het kasteel langzaam maar zeker in een ruïne.
Tekening van het ‘Casteel te Medemleck’ van J. Blaeu.
Kasteelroman
Eind 19e eeuw begon men zich zorgen te maken om de toestand van het Nederlands erfgoed. Monumentenzorg werd opgericht en kasteel Radboud was één van de monumenten die gerestaureerd werden. Niemand minder dan de beroemde architect Pierre Cuypers (1827-1921), tevens de architect van het Rijksmuseum en het Centraal Station van Amsterdam, nam in 1890 de restauratie op zich.
In deze tijd was de neogotiek op zijn hoogtepunt, mensen waren dol op ridderromans en alles wat in hun romantische visie met de middeleeuwen te maken had. Cuypers stopte graag een flinke dosis ridderromantiek in zijn restauraties. Hij verfraaide het kasteel op een manier die helemaal aansloot bij de toenmalige ideeën die over de middeleeuwen bestonden. Dat wil zeggen te grote kantelen, te grote vensters en niet in de middeleeuwen passende meubels en kroonluchters.
Kasteel Radboud doet qua formaat wat onder voor het Muiderslot of kasteel De Haar, maar heeft wel middeleeuwse sfeer.
Een klein kasteel
Vandaag de dag is het kasteel opengesteld voor het publiek. Je kunt met een gids mee, maar je kunt ook op eigen gelegenheid het gebouw door. Wat kun je verwachten bij een bezoek?
Verwacht allereerst een klein kasteel. We hebben hier zeker niet te maken met een kasteel van het formaat Muiderslot of kasteel De Haar. Zelfs als je langzaam aan doet ben je er in minder dan een half uur wel doorheen. Alleen de woonvertrekken en één hoektoren zijn bewaard gebleven, de rest van het kasteel is in de loop der eeuwen allemaal gesloopt.
Geen dwalende jonkvrouwen
Verwacht verder een erg sober kasteel. Zoals gezegd werd het kasteel alleen gebruikt als kazerne waar soldaten gelegerd waren, er heeft nooit een adellijke familie gewoond. Een weelderig interieur met dure meubels en wandtapijten, waar jonkvrouwen ronddwaalden, is het laatste waar je bij kasteel Radboud aan moet denken. Alleen de Ridderzaal op de begane grond is enigszins luxueus ingericht, voornamelijk vanwege de bruiloften, vergaderingen en evenementen die hier tegenwoordig gehouden worden. Deze zaal heeft nog wel een originele middeleeuwse houten vloer.
Spannend… voor kinderen
Via een smalle wenteltrap bereik je de hoger gelegen vertrekken. Hier vind je een tentoonstelling over het kasteel, het leven in de middeleeuwen en de geschiedenis van Medemblik. Ook deze is bescheiden qua omvang en presentatie. Geen vitrines vol met middeleeuwse voorwerpen of moderne interactieve touchscreens of andere hightech-toestanden. De tentoonstelling bestaat uit een aantal tekstborden en kleine voorwerpen die onder meer vertellen over Floris V en over hoe middeleeuwers sliepen en wat ze aten. Qua niveau is de tentoonstelling grotendeels afgestemd op kinderen. Voor hen kan een bezoek een spannende ervaring zijn.
De moeite waard om te bezoeken? Jazeker, als je in de buurt bent en van kastelen houdt zou je er zeker een keer langs moeten gaan. Als je maar wel in het achterhoofd houdt dat het geen middagvullende attractie is en je geen weelderig prinsessenkasteel aantreft, dan kun je in kasteel Radboud weer even terug naar middeleeuwse sferen.
Panorama van het Kasteel Radboud. Sinds de 16e eeuw ligt het kasteel binnen de stadsmuren van Medemblik.
Verder lezen & kijken
- Meer artikelen over kastelen in Nederland op GeschiedenisBeleven.nl
- Op Kasteel Radboud worden activiteiten georganiseerd zoals concerten en optredens van de levende geschiedenisgroep het Verbond van Christophorus. Kijk voor meer informatie op de website van het kasteel
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Martin Deinum, eindredactie: Inge den Boer, beeldredactie: Inge den Boer, foto’s: Wikimedia
