In de Arabische wereld is er sprake van opstanden tegen regimes die soms al decennia aan de macht zijn. Dictators die met ijzeren hand regeerden, hebben al het veld geruimd. In Marokko echter lijkt het koningshuis heilig te zijn.
Door Ties Ramekers
Hassan II (1929 – 1999) regeerde van 1961 tot 1999 en zette het land stevig naar zijn hand. Het land was bij zijn geboorte grotendeels een Frans protectoraat, maar op zijn sterfdag was Marokko een modern en onafhankelijk land en was de monarchie voor eeuwig vastgelegd in de grondwet.
De populariteit van het koningshuis is in Marokko, althans op het oog, onder het bewind van Hassan enorm gegroeid.
Hoe heeft de koning deze bijna onwankelbare positie verkregen? Hoe zorgde Hassan ervoor als een absolute vorst de troon door te geven aan zijn zoon, de huidige koning Mohammed VI (1963-)?
Afstammeling van de Profeet
Hassan is een telg van de Alavitische dynastie. Dit huis regeert al sinds de 17e eeuw over een min of meer verenigd Marokko. De Alavieten claimen tot aan de dag van vandaag directe afstammelingen te zijn van de profeet Mohammed (ong. 570-632) via zijn dochter Fatima (606-632). Zodoende kon Hassan zichzelf presenteren als een directe opvolger van Mohammed.
Dit maakte hem tot een onaantastbaar figuur: elke vorm van kritiek kon worden uitgelegd als godslastering in het islamitische Marokko.
Ondanks dit religieuze fundament en de centrale rol die de islam in Marokko speelt, heeft het land op papier een moderne staatsvorm met het enige meerpartijenstelsel in Noord-Afrika. De eerste grondwet van 1963 was echter grotendeels een democratische façade. De koning had een vinger in de pap bij elke belangrijke benoeming, van kabinetsleden, ambassadeurs, officieren en zelfs rechters.
De grootste politieke partijen protesteerden en de koning ontbond het parlement, zonder overigens de uiterlijke kenmerken van de parlementaire democratie af te schaffen. Verkiezingen waren onder zijn bewind nooit eerlijk: Hassan bestuurde Marokko dan ook als een dictator.
Lid van de koninklijke garde voor het de ingang van het mausoleum van Mohammed V, in Rabat, Marokko.
Moordaanslag
Uiteraard was er verzet tegen de macht van de koning. Hassan II overleefde zelfs twee moordaanslagen. In 1972 werd de koninklijke Boeing door maar liefst vier straaljagers van opstandige Marokkaanse militairen beschoten, maar Hassan bleef wonder boven wonder ongedeerd.
De vorst heeft na dit incident geprobeerd zijn greep op het land verder te verstevigen. De legertop werd gezuiverd en tanks rolden door de straten van grote steden. Tegenstanders van het regime werden vervolgd en zonder proces opgesloten. Tijdens hard optreden tegen stakingen vielen in de jaren zeventig bovendien honderden doden.
Macht van de koning
Ook in economisch opzicht deelde de koning de lakens uit. Een groot deel van de bedrijvigheid werd door hem gedomineerd of zelfs onder zijn directe gezag gebracht.
In 1980 verwierf Hassan zeggenschap over een van de grootste particuliere ondernemingen van Afrika, de Omnium Nord Africain (ONA). Deze holding bestond al sinds 1924. De koning kreeg persoonlijke controle over belangrijke economische sectoren, zoals mijnbouw, voedingsmiddelenindustrie en het hotelwezen, en over verschillende banken, verzekeringsmaatschappijen en televisiestations.
Grote delen van het Marokkaanse grondgebied waren persoonlijk bezit van de koning.
De in 2012 overleden Marokkaanse dissident Moumen Diouri publiceerde in 1992 de resultaten van een onderzoek naar de financiën van de kroon met de veelzeggende titel Aan wie behoort Marokko toe? Volgens de schrijver bestuurden de koning en zijn entourage als een reusachtige octopus de hele economie van het land.
Aan het einde van de jaren ‘80 werd de economie deels geprivatiseerd, maar volgens Diouri betekende dit feitelijk dat de koning bedrijven aan zichzelf verkocht.
De president van de Verenigde Staten, Jimmy Carter, ontvangt hier Koning Hassan II tijdens diens staatsbezoek aan de VS in 1978 (foto: Wikimedia)
Hassan óf chaos
De buitenlandse politiek van Marokko werd tijdens de regeerperiode van Hassan gedomineerd door de Koude Oorlog. Hij schaarde zich aan de zijde van het Westen. De Amerikaanse inlichtingendienst CIA hielp hem met het opzetten van veiligheidsdiensten en de geheime politie. Het Westen steunde de koning uit vrees voor revolutie of terroristische activiteiten.
De overweging was ‘Hassan óf chaos’, ondanks het feit dat al snel duidelijk werd dat Hassan het niet erg nauw nam met vrijheden en mensenrechten.
Het grootste symbool van de macht van de koning staat in Casablanca. Op een kunstmatig schiereiland staat de reusachtige Hassan II-moskee, een van de grootste moskeeën ter wereld en vernoemd naar de koning zelf. Deze overweldigende moskee die in 1993 werd voltooid, heeft een minaret die tweehonderd meter boven het strand uitsteekt.
Met de bouw van dit monument probeerde de koning zijn status in graniet uit te drukken en voor de eeuwigheid vast te leggen. Daarnaast nam hij islamitische fundamentalisten, die meenden dat Marokko niet vroom genoeg was, de wind uit de zeilen.
De Hassan-II Moskee met zijn imposante minaret in Casablanca. (foto: Wikimedia)
Hervormingen
Bij het overlijden van Hassan II in 1999 erfde zijn zoon, koning Mohammed VI, een rotsvaste troon. Toch bleek de hoop op hervormingen door de jonge Mohammed niet onterecht. Zo is inmiddels de macht van de koning door een grondwetswijziging ingeperkt, zijn de rechten van vrouwen en minderheden versterkt en benoemt de koning niet langer alle ambtenaren, ministers en rechters. Ook is de economie verder geprivatiseerd.
De koning is officieel niet meer heilig, maar het uiten van kritiek op zijn persoon of bewind kan je nog steeds een gevangenisstraf opleveren.
De Arabische lente is nog niet overgeslagen naar Marokko: terwijl in de Arabische wereld regimes onder druk staan of al gevallen zijn zit de koning nog steeds stevig in het zadel. Mohammed heeft de binnenlandse teugels weer aangehaald na een bomaanslag in 2011 midden in Marrakesh. Hij zal deze niet snel loslaten. Per slot van rekening is en blijft hij een nakomeling van de Profeet zelf.
Koning Mohammed VI bij de opening van de weg tussen El Jabha en Tetouan op 6 september, 2007 (foto: Wikimedia)
Verder lezen en kijken
- Bekijk een interview met Malika Oufkir, pleegdochter van koning Hassan, die 20 jaar gevangen zat
- Bekijk een video over de Hassan II-moskee in Casablanca
- Morocco Under King Hassan (2001), Stephen O. Hughes, Ithaca Press
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Ties Ramekers, eindredactie: Linda Moerman, beeldredactie: Marjolein van der Vlies, foto’s: Wikimedia
