Hoe Guy Fawkes bij Occupy belandde

dinsdag 28 februari 2012

Guy Fawkes-maskers duiken steeds vaker op sinds de protestbewegingen Anonymous en Occupy ze bij hun acties gebruiken. Wie was deze Guy Fawkes eigenlijk? En hoe kon hij uitgroeien tot een icoon van het anti-kapitalisme?

Op de avond van 5 november 1605 wordt een verdacht persoon staande gehouden in een van de opslagruimtes onder het Londense Westminster Palace. In de ruimte blijken meerdere vaten buskruit verborgen. De aangehouden man is de tot het katholieke geloof bekeerde Guy Fawkes (1570-1606).

Katholieke gevaar

Fawkes is onderdeel van een groep ontevreden katholieken die van plan zijn het Engelse parlement tijdens de zitting op 6 november 1605 op te blazen. Hun doel is de protestantse koning van Engeland James de Eerste (1566-1625), aanwezig bij deze zitting, uit de weg te ruimen. Daarmee willen ze de weg vrij maken voor een nieuwe, katholieke monarchie in Engeland.

Alle samenzweerders worden opgepakt en ter dood veroordeeld. Na de executie in januari 1606 verordent het parlement een publieke herdenking van het mislukken van de samenzwering. Iedere Anglicaanse priester moet op 5 november een preek wijden aan de ontsnapping van Engeland aan het “katholieke gevaar”. Op de herdenkingsdag branden vreugdevuren om stropoppen van de paus en de duivel te verbranden.

De executie van Guy Fawkes in 1606, vastgelegd op een ets door Claes (Nicolaes) Jansz Visscher. (collectie: National Portrait Gallery, London)

Bonfire night

De Britse historicus James Sharpe heeft de geschiedenis van de herdenkingen van 5 november onderzocht en constateert dat het ritueel van de Bonfire night, zoals de herdenking is gaan heten, in de loop der eeuwen steeds wijzigde. Al naar gelang de politieke en sociale omstandigheden van dat moment kreeg 5 november steeds weer een andere vorm.

De angst voor het “katholieke gevaar” verdwijnt na de 17e eeuw. De vreugdevuren ontwikkelen tot een jaarlijks ritueel waarbij andere figuren dan de paus en de duivel aan de vlammenzee ten prooi vallen. Zo verbeelden in de 18e eeuw de te verbanden stropoppen prominente politici en ontaarden in de 19e eeuw de festiviteiten in rellen tussen arbeiders en de politie. En in het recente verleden zijn Margaret Thatcher (1925 -) en Tony Blair (1953 -) in het vreugdevuur belandt.

De 5-novemberviering heeft kortom steeds minder te maken met Guy Fawkes en de samenzwering van 1605.

Acht van de dertien samenzweerders, Guy Fawkes (Guido Fawkes) is de derde persoon van rechts. (Deel van een gravure, Beeld: Wikimedia)

Totalitair bewind

De katholieke terrorist Guy Fawkes is langzamerhand uit het collectieve geheugen van de Britten verdwenen. Dat schept ruimte voor een heruitvinding van Fawkes. In 1982 verschijnt de eerste aflevering van een reeks stripboeken van scenarist Alan Moore (1953 -) en tekenaar David Lloyd (1950 -).

In V for Vendetta is een totalitaire en fascistoïde partij aan de macht in Engeland. De partij wordt echter geteisterd door aanslagen van een terrorist die de naam V voert. Het gezicht van V gaat verborgen achter een masker. In de strip omschreven als een Guy Fawkes-masker. Deze V slaagt er aan het einde van de stripreeks in om Westminster Palace op te blazen en het totalitaire bewind omver te werpen.

De stripreeks is een succes. De grote stripuitgeverij DC comics geeft in 1988 een herdruk uit. In 2006 gevolgd door een verfilming. De film V for Vendetta is een wereldwijd bioscoopsucces en het Guy Fawkes-masker krijgt internationale bekendheid.

DC comics speelt hier handig op in door de maskers in haar webwinkel aan te bieden. Vele webwinkels volgen. Wie nu op internet zoekt op Guy Fawkes-masker kan een keur aan gadgets bestellen. Van T-shirt tot koffiemok. En dan is het een kleine stap naar protestacties.

Leden van Anonymous met Guy Fawkes masker in Los Angeles, februari 2008. (foto: Wikimedia)

Cultuur en commercie

Wie aan een willekeurig maskerdrager zal vragen wie Guy Fawkes nu ook weer was zal waarschijnlijk geen bevredigend antwoord krijgen. De protestbeweging die de laatste jaren is ontstaan zal het Guy Fawkes-masker niet gekozen hebben omdat Fawkes Engeland wilde herkatholiseren. Een mix van cultuur en commercie heeft Guy Fawkes inmiddels van een heel andere inhoud voorzien.

Dit is misschien wonderlijk maar niet uniek. Zo waren in de jaren ’80 T-shirts van het label Prada-Meinhof populair. De opdrukken waren afgeleid van de Baader-Meinhofgroep, een terroristische beweging die in de jaren ’70 in Duitsland actief was. De Duitse historicus Wolfgang Kraushaar spreekt in dit opzicht van een ontcontextualisering.

Fenomenen uit het verleden raken los uit hun oorspronkelijke context en krijgen een compleet andere lading. Terwijl de Engelse Bonfire Nights te lijden hebben onder Halloween dat een dag eerder plaatsvindt, leeft Guy Fawkes voort als symbool van antikapitalistisch verzet.

Verder lezen en kijken

Lees ook het artikel over Halloween. Wat is de achtergrond van deze feestdag?
Meer artikelen over feest- en gedenkdagen op GeschiedenisBeleven.nl
Boek van James Sharpe: Remember, remember the fifth of november. Guy Fawkes and the gunpowder plot (London 2005)
Wolfgang Kraushaar schrijft over die Popkulturelle Adaption des politisch verpufften RAF-Mythos.
Cliffe Bonfire Society Ltd is één van de actieve Bonfire-verenigingen in Engeland.
Lewes Bonfire 2010 op Youtube.
Bekijk de trailer van V for Vendetta; gebaseerd op het verhaal over Guy Fawkes in de stripboeken van Alan Moore.