Ieper: bezoek aan een herboren stad

woensdag 19 december 2012

Wie vandaag de dag door het Belgische Ieper loopt, heeft de illusie door een goed geconserveerde Middeleeuwse stad te wandelen. Toch heeft het allemaal wat onwerkelijks: echt oud ziet het er niet uit. Welke historie verbergt deze reconstructie?

In de geschiedenisboeken staat het West-Vlaamse Ieper vooral bekend als de plek waar duizenden soldaten in meerdere veldslagen omkwamen tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918). De Eerste Wereldoorlog verzandde vanaf het eerste moment al snel in loopgravenoorlog waarbij twee partijen, Duitsers en geallieerden, in uitgebreide verdedigingsstelsels tegenover elkaar stonden.

Deze loopgraven waren ad hoc gegraven, al naar gelang de strategische positie van de legereenheden op dat moment. De Duitse loopgraven liepen om de stad Ieper heen. De Duitse legers hadden daarmee de strategisch gunstige heuvels rondom de stad in handen. De stad zelf was in geallieerde handen. Ze was een uitstulping in de geallieerde frontlinie die van drie kanten beschoten werd.

Ieper nieuwe stijl

Na vier jaar oorlog stond er in Ieper geen steen meer op de andere en vooral het Britse leger had veel doden te betreuren. In de vier grote veldslagen die rondom de stad plaatsvonden, sneuvelden 325.000 Britse soldaten. Londen wilde om die reden de verwoeste stad als een zone de silence behouden. Ieper moest een herdenkingsplek worden.

Panoramische foto uit 1919 waarop goed zichtbaar is hoezeer Ieper geleden heeft onder het oorlogsgeweld van de Eerste Wereldoorlog. (foto: Wikimedia)

In België werd echter een andere discussie gevoerd. Voor de verwoesting was Ieper een stad met een groot cultuurhistorisch belang. Iepers lakenhal was het grootste niet-kerkelijke gotische gebouw ter wereld en trok daarmee veel bekijks. In 1914 had de stad net een grote restauratie achter de rug. Kon de gemeente dit reconstrueren of moest er op een moderne manier herbouwd worden?

In antwoord op die vraag kwamen in architectuurwedstrijden veel ontwerpen voor een ‘Ieper nieuwe stijl’ voorbij. Een van de architecten, de Frans-Belgische architect Jean de Ligne (1890-1985), stelde bijvoorbeeld dat “de ziel van Ieper alleen kan herleven in het ritme van een nieuwe tijd, in een nieuwe architectuur.”

Goedkopere reconstructie

De burgemeester van Ieper, René Colaert, (1848-1927) was echter een voorstander van een minutieuze reconstructie van de stad. “Na vorige rampen en oorlogen is Ieper toch ook steeds herbouwd, waarom zou dat nu anders zijn?”, vroeg Colaert zich tijdens een redevoering af.

Onder druk van de burgemeester en bewoners van Ieper, die in meerderheid hun oude stad terug wilden, ging de Belgische overheid akkoord met de wederopbouw van Ieper. Daarbij zullen de kosten van een inrichting als herdenkingsplek ook een rol hebben gespeeld. Daarvoor had een groot deel van de stad onteigend moeten worden en dat was een dure aangelegenheid.

Om de Britten wel een plek te geven haar doden te gedenken, werd aan de Menenweg een monument opgericht. Via deze weg waren de Britse soldaten naar de frontlinies getrokken. Hier staat nu de Menenpoort waarop de namen van vermiste Britse soldaten zijn gegraveerd.

Bovenkant van de Menenpoort in Ieper. (foto: Wikimedia)

Herinneringsplek

Ondanks het feit dat Ieper volledig gereconstrueerd is, kun je als bezoeker niet om de Eerste Wereldoorlog heen. In de herbouwde lakenhal is nu het museum In Flanders Fields gevestigd. In Flanders Fields is volledig aan de Eerste Wereldoorlog gewijd.

Naast de Menenpoort en het museum herinneren ook andere locaties aan de oorlog. In en om de stad liggen diverse (170) militaire begraafplaatsen. Onmiddellijk te herkennen aan de rijen uniforme grafstenen. Veruit het indrukwekkendst is de Britse begraafplaats Tyne Cot waar ruim 11.000 soldaten zij aan zij rusten.

Het Ieper van nu leeft van het Eerste Wereldoorlog-toerisme. In ieder café zijn wel wat memorabilia uitgestald, soms zelfs uitgebreid tot particulier museumpje. Een bezoek aan Ieper kan daarnaast dagelijks worden afgesloten met een bezoek aan de Last Post onder de Menenpoort. Zo is de stad alsnog een monument voor de Eerste Wereldoorlog geworden.

Dé toeristische trekpleister van Ieper: de gereconstrueerde Lakenhal. Het In Flanders Fields museum is hier gehuisvest en houdt de herinnering aan de Eerste Wereldoorlog levend. (foto: Wikimedia)