De bouw van de Noord-Zuidlijn bezorgt menig Amsterdammer kopzorgen. Maar naast verzakte gebouwen en budgetoverschrijdingen heeft de nieuwe tunnel 700.000 archeologische schatten naar boven gehaald die anders voorgoed in de grond verborgen waren gebleven. De vraag is nu wat er met deze omvangrijke vondst moet gebeuren.
Door Mei jet Broers
Sinds 2003 doen archeologen onderzoek in de tunnel van de nieuwe metrolijn. Tussen 2005 en 2006 hebben zij de grond onder de Nieuwe brug bij het Damrak onderzocht. In 2008 verkenden zij de bouwputten van de toekomstige metrostations, zoals het Rokin en de Ceintuurbaan.
Voor de bouw van de stations moesten grote stationsbakken uitgegraven worden. Hierdoor konden de archeologen ineens een grote hoop grond onderzoeken en hebben zij interessante vondsten gedaan.
Stadsrivier als stortplaats
De aarde onder het Rokin bestaat uit de bedding van de rivier de Amstel, waarvan in 1937 een gedeelte is drooggelegd. De bodemlagen onder de drooggelegde rivier gaan terug tot 100.000 jaar geleden. Met elke meter die werd gegraven, ging men verder terug in de tijd.
Als ware ontdekkingsreizigers gingen de archeologen de graafmachines vooruit. Zij verkenden telkens een stuk grond en daarna mocht de graafmachine pas verder graven.
Er zijn inmiddels 700.000 schatten ontdekt in de grond onder het stadscentrum van Amsterdam. Dit komt mede doordat er al zeer vroeg mensen woonden in het centrum van Amsterdam. Sommige vondsten wijzen erop dat er al in de Nieuwe Steentijd mensen woonden in de omgeving tussen de Amstel en het IJ! Een andere verklaring voor het aantal gevonden voorwerpen is de ligging van de nieuwe tunnel. Deze loopt langs de rivier de Amstel. Met het verstrijken der eeuwen gooiden of verloren de Amsterdammers van alles in het water van de rivier.
Amsterdam in 1536. De Noord-Zuidlijn is onder de haven gesitueerd en loopt dwars door de stad heen. (foto: Wikimedia)
Schatten van de Nieuwe brug
Bij het Damrak bevindt zich al sinds de 15e eeuw de Nieuwe brug. Op de brug werd gehandeld en hij diende ook als werkplaats. Hier lag de ingang van de haven van Amsterdam. Ook had de brug een militaire functie. Hij maakte onderdeel uit van het verdedigingsbolwerk van de stad.
Deze combinatie van activiteiten heeft er voor gezorgd dat er uit de grond onder de brug een variëteit aan objecten tevoorschijn kwam. Deze voorwerpen schetsen een beeld van het leven van de inwoners door de eeuwen heen.
De archeologen vonden behalve gedumpte fietsen en ander hedendaags afval, ook historisch huisvuil. Zo vonden ze bijvoorbeeld aardewerkscherven en enkele historische kostbaarheden, zoals een bijzonder 17e-eeuws tabaksdoosje. Ook kwam er antiek wapengerij als pijlpunten, kanonskogels en revolvers tevoorschijn. Er zijn daarnaast 35 zogenoemde ‘klootdolken’ gevonden. De handgrepen van deze dolken hebben de vorm van een fallus en de heren droegen ze dus ook voor hun kruis.
Impressie van de werkzaamheden voor de Noord-Zuidlijn aan het Damrak, ter hoogte van de Nieuwe Brug. Foto: Wikimedia
Speelgoed sleutels en een zegelring
In de 13e eeuw was het Rokin al dicht bebouwd met huizen, werkplaatsen, kerken en kloosters. Nadat de protestanten in opstand waren gekomen en de macht van de katholieken hadden overgenomen, kregen de kerkelijke gebouwen nieuwe functies. Er kwamen steeds meer fabriekjes en winkels bij.
De vondsten uit de grond onder het Rokin reflecteren hoe de Amsterdammers leefden en werkten. Er zijn allerlei persoonlijke eigendommen gevonden, zoals speelgoed, sleutels en zelfs een zegelring. Ook kwam er een onvermijdelijke bulk aan huishoudelijk afval naar boven zoals slachtafval en kapot huisgerei.
Op het Rokin stond in de 17e eeuw een suikerraffinaderij, ‘De drie suykerbroden’. De archeologen hebben ontzettend veel overblijfselen gevonden van deze suikerfabriek, zoals scherven van stroopkannetjes en suikerpotten.
Scherven van suikerpotten
De archeologen zijn vanaf 2010 beziggeweest met het verwerken van de vondsten. Ze hebben eerst de voorwerpen schoongemaakt en geïnventariseerd, en daarna de vondsten ingevoerd in een database. Ook zijn er digitale modellen gemaakt van de plekken waar de voorwerpen zijn gevonden. De stroming van de rivier heeft in de loop der tijd de voorwerpen verplaatst. Daarom hebben de archeologen geprobeerd patronen te zoeken.
Een bulk scherven van 17e-eeuwse suikerpotten kwam natuurlijk van de suikerraffinaderij. Via de in kaart gebrachte route van de suikerpotten naar de suikerfabriek, konden ze andere voorwerpen herleiden naar waar ze oorspronkelijk vandaan kwamen. Dankzij deze verspreidingsmodellen konden de archeologen een verband reconstrueren tussen de gevonden schatten en de huizen en werkplaatsen die langs de rivier stonden.
Zoals gezegd weerspiegelen de vondsten heel duidelijk het karakter van de plaatsen van de opgravingen: het Damrak zowel een militaire plaats als een handelslocatie en het Rokin dicht bewoond én omringd door fabriekjes.
Zeventiende eeuwse schets van het Rokin. In het water van deze (inmiddels gedempte) gracht gooiden of verloren de Amsterdammers hun spullen. Deze voorwerpen vormden later de vondsten van de Noord-Zuidlijn. Op de achtergrond is de Beurs van Amsterdam te zien, dat niet meer bestaat. Op de huidige plek staat nu de Bijenkorf. Foto: Wikimedia
De trap of het depot?
De gevonden objecten liggen momenteel opgeslagen in een magazijn in Amsterdam-Oost. In de vitrine van het stadsarchief aan de Vijzelstraat staan geregeld een paar nieuwe vondsten tentoongesteld. Wat er met de rest van de 700.000 vondsten moet gebeuren is nog een raadsel. Het UvA erfgoedlab probeert hiervoor een oplossing te vinden. Regelmatig komen daar deskundigen, archeologen, studenten en geïnteresseerden bijeen om te brainstormen over dit probleem.
Het is niet makkelijk om die duizenden vondsten op één plek onder te brengen en deze ook nog eens open te stellen voor belangstellenden. Een optie is een nieuw, openbaar depot bouwen. Het is immers zonde als de unieke objecten, die na honderden jaren weer het daglicht hebben gezien, ergens worden weggestopt.
Een ander idee van het erfgoedlab is om de vondsten tentoon te stellen op de plek waar ze gevonden zijn, bijvoorbeeld in het nieuwe metrostation Rokin. Het erfgoedlab heeft een trap ontworpen waarin de voorwerpen getoond kunnen worden. Die trap zou tussen de roltrappen inkomen.
Op deze manier ervaren de metrogangers dat zij niet alleen afreizen naar hun bestemming maar eigenlijk ook een reis maken door de tijd. Naar de tijd waarin de Amstel nog door het centrum van Amsterdam stroomde en de Amsterdammers nog niet durfden te dromen van (of hoefden te vrezen voor) een metrolijn.
Eén van de beroemdste vondsten van de Noord-Zuidlijn: Het tabaksdoosje dat gevonden is bij de voormalige Nieuwe Brug, nabij het Damrak en het huidige Centraal Station. Op het tabaksdoosje is de skyline van het Amsterdam van de 17e eeuw afgebeeld. Foto: Wikimedia
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over archeologie op GeschiedenisBeleven.nl
- Lees meer over de vondsten van de Noord-Zuidlijn op de website van Bureau Monumenten & Archeologie van Amsterdam
- Lees meer over de bouw van de metrolijn op de website van de gemeente Amsterdam
- Filmpjes over de Schatten van de Noord-Zuidlijn:
- Bekijk de documentaire ‘Schatten van de Noord-Zuidlijn‘, deel 1:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Mei jet Broers, eindredactie: Inge den Boer, Beeldredactie: Andrea Kloet Foto: Wikimedia Commons
