Newgrange: Ierse toparchitectuur uit de steentijd

De graftombe van Newgrange (Foto: Wikimedia)

Metaal en het wiel kenden zij niet. Toch bouwden ‘primitieve’ boeren in Ierland het grootste wonder uit de nieuwe steentijd: Newgrange (ca. 3000 v.Chr.). Dit grafmonument maakt deel uit van de prehistorische megabegraafplaats Brú na Bóinne. Wat maakt Newgrange zo bijzonder?

Door Marleen Boevé

In het oosten van Ierland, ten noorden van Dublin, kronkelt door het heuvelachtige landschap de rivier de Boyne. In de rivierkromming ligt een van de grootste prehistorische begraafplaatsen van Ierland, Brú na Bóinne (Paleis van de Boyne). Het gebied wordt gedomineerd door drie grafheuvels uit het neolithicum (nieuwe steentijd): Newgrange, Knowth en Dowth.

Ouder dan de piramiden

Newgrange is veruit de beroemdste van de drie en niet zonder reden. Het is moeilijk om de grafheuvel exact te dateren. Toch zijn enkele wetenschappers ervan overtuigd dat Newgrange ouder is dan de piramiden van Gizeh in Egypte. Eerst stonden deze Egyptische koningsgraven bekend als oudste bouwwerken ter wereld.

Dat dit nu betwist wordt, maakt de nieuwe steentijdmensen uit West-Europa veel minder primitief dan gedacht. Zij waren immers in staat om, eerder dan de Egyptenaren, indrukwekkende monumenten voor hun doden te bouwen.

200.000 ton stenen

Indrukwekkend is Newgrange zeker. De makers waren neolithische boeren die in georganiseerde gemeenschappen leefden. Zij wilden hun leiders op een speciale manier begraven. Daarom bouwden zij in de Boynevallei, maar ook elders in Ierland, reusachtige grafheuvels op heuveltoppen. Vanaf Newgrange kun je Knowth en Dowth zien liggen en andersom.

Newgrange heeft een diameter van circa 80 meter en is 11 meter hoog. De heuvel is opgebouwd uit stenen die uit de omgeving afkomstig zijn. Deze steenhoop wordt cairn genoemd en weegt zeker 200.000 ton. Het heeft generaties gekost om Newgrange te bouwen. De moderne bezoeker raakt van het imposante bouwwerk onder de indruk. Op de prehistorische buurstammen moet het zeker hetzelfde effect hebben gehad.

12.07.20.Newgrange 3
Links: de gang die leidt naar een van de grafkamers van de grootste grafheuvel in Knowth. Rechts:  de kleinere grafheuvels van Knowth, vlak bij Newgrange.(foto’s: Wikimedia)

Botten en as

Newgrange, Knowth en Dowth, en de kleine grafheuvels rondom hen, zijn ganggraven. Die naam is aan dit graftype gegeven, omdat zich in de heuvel een graftombe bevindt die bereikt wordt via een gang. De tombe van Newgrange bestaat uit een centrale kamer met zijnissen. Hierin staan stenen bassins die waarschijnlijk gebruikt werden voor begrafenisrituelen. Eronder zijn namelijk botten en as van mensen gevonden. Zo weten we zeker dat Newgrange als graf gediend heeft.

Er zijn ook voor de steentijd typerende grafgiften gevonden, zoals vuurstenen pijlpunten, gepolijste stenen bollen en stukjes van stenen sieraden. Deze geven aan dat de grafheuvel voor mensen van hoog aanzien was bestemd.

Geen gewoon graf

Newgrange is altijd meer geweest dan ‘gewoon een graf’. Het was waarschijnlijk tevens een centrum van grote spirituele, ceremoniële en religieuze betekenis, en bleef dat zelfs lang nadat de oorspronkelijke bouwers overleden waren. Zo zijn er Romeinse munten in de buurt gevonden die dienden als votiefgeschenken aan goden. Verder werd in de bronstijd (ca. 2000 v.Chr.) een grote steencirkel, vergelijkbaar met Stonehenge, om de grafheuvel gebouwd, die mogelijk een ceremonieel doel had.

Een overzicht van het ganggraf van Newgrange. De grafkamer wordt bereikt via een 19 meter lange gang, met aan weerszijden staande stenen. (Foto: Wikimedia)
Een overzicht van het ganggraf van Newgrange. De grafkamer wordt bereikt via een 19 meter lange gang, met aan weerszijden staande stenen. (Foto: Wikimedia)

Zonaanbidders

Newgrange was en is ook van astrologische betekenis: tijdens de winterzonnewende (21 december) – en enkele ochtenden ervoor en erna – schijnen de stralen van de opkomende zon door een opening boven de ingang van de heuvel de 19 meter lange gang in. De achtermuur in de grafkamer wordt hierdoor 17 minuten lang verlicht.

Newgrange is daarmee het oudste bekende monument ter wereld dat zo precies is afgestemd op de baan van de zon. Men vermoedt dat de bouwers de zon aanbaden of geloofden dat de zonnestralen de geesten van de dode stamleiders zouden wegvoeren.

Ieder jaar trekt de zonnewende duizenden liefhebbers. Er worden echter elk jaar maar vijftig mensen ingeloot om het wonderlijke schouwspel vanuit de grafkamer te aanschouwen. Helaas voor de gelukkigen was er de afgelopen jaren tijdens de midwinterochtenden geen Iers zonnetje aan de hemel te zien. Daarom wordt de zonnewende door de gidsen tijdens de rondleiding met een zaklantaarn nagebootst.

Bijzondere megalitische kunst

Newgrange is niet alleen uitzonderlijk door zijn leeftijd, omvang en functies. De monumenten in de Boynevallei bevatten ook de meest bijzondere megalithische kunst van West-Europa. In veel van de grote stenen langs en in de grafheuvels zijn geometrische motieven gekerfd, zoals driehoeken, cirkels, zigzaglijnen en spiralen.

Bij Newgrange vindt je op twee plaatsen kunst met een grote K: in een van de zijnissen in de grafkamer en op de grote ingangssteen (zie foto onder). In de grafkamer vinden we de unieke en wereldberoemde driedubbele spiraal. De steen voor de ingang is het mooist gedecoreerd en moet een belangrijke functie hebben gehad. Er zijn ruiten en vijf spiralen in uitgebeiteld. De kunstenaar was een echte vakman: hij heeft bogen uitgehakt, waardoor er meer spiralen lijken te zijn dan daadwerkelijk het geval is.

Wetenschappers proberen de Ierse megalithische kunst te koppelen aan die van Bretagne, Kreta, Spanje en Scandinavië. Toch weet niemand daadwerkelijk waar de Ierse ganggrafkunstenaars hun inspiratie vandaan haalden. Ook over de betekenis van de motieven tast men nog altijd in het duister.

Newgrange - ingang
De ingang tot de heuvel van Newgrange. Op de voorgrond de ingangssteen met driedubbele spiraal. Door het gat boven de ingang komt tijdens de winterzonnewende het licht naar binnen. (foto: Wikimedia)

Dak heeft nog nooit gelekt

Er is nog een aspect dat Newgrange heel bijzonder maakt: de bouwers waren ook zeer goede ingenieurs. Tijdens de belangrijkste opgravingen die tussen 1962 en 1975 onder leiding van professor Michael J. O’Kelly (1915-1982) plaatsvonden, werd ontdekt dat de tombe in de grafheuvel na 5000 jaar nog helemaal intact was. Het dak heeft zelfs nog nooit gelekt. Dat komt omdat de bouwers het dak schuin lieten aflopen en kanalen in de stenen aanbrachten zodat het water kon wegvloeien.

De buitenkant van het graf moest wel helemaal gerestaureerd worden. Het steenmateriaal van de cairn was namelijk al vroeg in de geschiedenis naar beneden gestort. Gelukkig maar, want daardoor kon heel lang niemand in het graf komen en kon het dus goed bewaard blijven.

Meesterstuk van de menselijke genie

Brú na Bóinne is in december 1993 aan de Werelderfgoedlijst van UNESCO toegevoegd. Onder andere omdat het “een meesterstuk van de menselijke genie” is. Sinds 1997 mag je Newgrange en Knowth alleen via het bezoekerscentrum en met een gids betreden. Dowth is wegens opgravingen helemaal niet toegankelijk.

Hoewel tijdens de rondleiding veel over Brú na Bóinne wordt verteld, blijft het een mysterie wie Newgrange en de andere monumenten hebben gebouwd, waarom en hoe. Een ding is zeker: hun vakmanschap gaat ons bevattingsvermogen ver te boven.

??????????

Verder lezen en kijken 

  • Meer artikelen over de prehistorie op GeschiedenisBeleven.nl
  • Een kaart met de belangrijkste bezienswaardigheden in de vallei van de Boyne
  • Informatie van Heritage Ireland voor een bezoek aan Newgrange en Knowth
  • Bekijk hier de winterzonnewende in Newgrange; het magische moment waarop de zon tot diep in de grafkamer doordringt:


©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Marleen Boevé, eindredactie: Verena Demoed, beeldredactie: Nienke Hottinga, foto’s: Wikimedia.

Leestips