Perzische vrouwen verleiden, misleiden en veroveren. Ze zijn raadselachtige, betoverende haremwezens met een broos lichaam en een tedere ziel. Deze mysterieuze vrouwen spelen een belangrijke rol in de historische roman Iskander van Louis Couperus (1863-1923).
Door Elsbeth Littink
De roman Iskander (Iraanse vertaling van Alexander de Grote) verhaalt over het leven van Alexander de Grote (356-323 v. Chr.). Specifiek de periode waarin hij tegen de Perzische koning Darius III (ca. 380-330 v. Chr.) vecht. Bij de slag om Issos maakte Alexander de vrouwen van Darius buit.
Vanaf dat moment leven de Perzische vrouwen in het gevolg van Alexander de Grote. In de roman van Couperus spelen deze vrouwen een bepalende rol. Hij schetst in Iskander een gedetailleerd beeld van de Perzische vrouwen. Is dit beeld een eigen visie of volgt hij de stereotype beeldvorming?
Sierlijke, maagdelijke vrouwen
De belangrijkste Perzische vrouw is de Koningin en Moeder, Sisygambis (4e eeuw v. Chr.). Zij is de moeder van Darius. Daarnaast spelen Darius´ vrouw Stateira I en hun dochters, Stateira II en Dryptis, een aanzienlijke rol. Alle drie de vrouwen zijn vol schoonheid, tederheid, sierlijkheid en bekoring.
“De jongste prinsessen- Stateira, de oudste als de moeder genaamd en Dryptis, de jongere – teeder amberbleek- schenen twee fijne sprokewezens geschilderd de zoete maagdegezichtjes tot iets van bloem en vrucht, abrikoos en roos…”
Volgens Couperus gaat Alexander Sisygambis steeds meer als zijn moeder zien. Zij is een vrouw vol liefde die uiteindelijk ook vol liefde is voor Alexander. Ze houdt zoveel van hem dat ze zelfs niet vlucht als ze de mogelijkheid krijgt. Couperus beschrijft steeds de innerlijke strijd van Sisygambis. Ze houdt van haar zoon Darius, maar ook van Alexander. Belangrijk is dat zij de enige is die niet twijfelt aan de goddelijke afkomst van Alexander. Dit in tegenstelling tot zijn eigen Griekse moeder Olympias (376-316 v. Chr.).
Alexander de Grote bij de tent van de familie van Darius. Schilderij van Sebastiano Ricci. (foto: Wikimedia)
Perzisch versus Grieks
Niet alleen de Perzische Sisygambis en Griekse Olympias contrasteren elkaar. Couperus vergelijkt voortdurend de Perzische vrouwen met niet-Perzische vrouwen. Zo wordt de bloedmooie Stateira vergeleken met Alexander’s tweede vrouw, Roxane, die niet van Perzische afkomst is. Roxane is blank, rossig en bezit niet de bekoring zoals een Perzische vrouw. Zelfs uit de fijne stoffen van hun kleding blijkt volgens Couperus dat de Perzische vrouwen tegenovergesteld zijn aan de Griekse, die ruwe kledingstoffen dragen.
De Perzische vrouwen hebben volgens Couperus een grote invloed op Alexander de Grote. Zij zijn een van de belangrijkste redenen voor Alexanders ondergang. De vrouwen hebben een zekere macht, zoals Sisygambis die gezag had aan het hof. Maar ze zijn ook verleidend, uitlokkend en haast verslavend.
Volgens Couperus infecteerden de vrouwen Alexander en kon hij psychisch niet meer goed handelen. Dit leidt uiteindelijk tot zijn ondergang.
Een 19e eeuwse tekening van de bruiloft van Stateira II en Alexander de Grote. (Foto: Wikimedia).
Het ware verhaal
Strookt dit beeld van Perzische vrouwen met de werkelijkheid? Nee, niet volledig. In de tijd van Couperus was dit alleen wel het overheersende beeld. De bronnen die Couperus heeft gebruikt, zijn allemaal Griekse bronnen met daarin het Griekse beeld over de Perzen. Dit beeld houdt in het kort in: Perzen zijn alles wat de Grieken niet zijn: decadent, gevaarlijk en mysterieus. In zoverre passen Couperus’ beschrijvingen typisch in de periode van het oriëntalisme.
Het is daarom belangrijk om juist naar de Perzische inscripties, afbeeldingen en andere soorten bronnen te kijken. Deze geven een ander beeld. Vrouwen komen daar wel degelijk in voor, maar niet gedetailleerd. Huwelijken zijn bedoeld voor het behouden van de macht en polygamie is dagelijkse praktijk. Het leven van de vorstelijke vrouwen speelt zich vooral af in het paleis, maar tijdens campagnes gingen ze mee en sliepen ze in tenten. Deze traditie heeft Couperus wel goed gevolgd.
Vrouwen van vlees en bloed
Couperus combineert in zijn Iskander de summiere details over de Perzische vrouwen met zijn eigen fantasie. Hierdoor maakt hij van de Perzische vrouwen mensen van vlees en bloed. Iskander moet je lezen met de tijdsgeest van Couperus in je achterhoofd. Eenmaal gegrepen door zijn versie van het leven van Alexander de Grote kun je zeggen dat hij de Perzische vrouwen menselijk heeft gemaakt. Couperus’ Iskander is daarmee een prachtige roman.
Links: buste van Alexander de Grote in Sint Petersburg. Rechts: Louis couperus in 1917. (Foto: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden)
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over historische literatuur of Alexander de Grote op GeschiedenisBeleven.nl
- Lees de biografie die F.L. Bastet schreef over Louis Couperus online via deze website
- Bekijk het dossier van Geschiedenis24 over Alexander de Grote Bekijk de ‘literaire roadtrip’ over Couperus van het Letterkundig MuseumLees het interview van GeschiedenisBeleven met Henk Singor over Alexander de Grote. Recensie van de tentoonstelling Couperus en de Oudheid in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.en.
- Iskander, De roman van Alexander den Groote, (1969) Louis Couperus, Athenaeum-Polak & Van Gennep
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Elsbeth Littink, eindredactie: Inge den Boer, beeldredactie: Andrea Kloet, foto’s: Wikimedia Commons en Rijksmuseum van Oudheden, Leiden
