In 1950 telde Nederland ongeveer 139 duizend personenauto’s. In het weekend werden die vaak gebruikt om er met het gezin op uit te gaan. Dat zorgde voor overvolle wegen en de ontwikkeling van een typisch Nederlands fenomeen: het bermtoerisme.
Door Herman Hiemstra
“Bermtoerisme is het recreatief verblijven in de wegberm, zonder dat men er verder op uittrekt. De belangrijkste bezigheid is het kijken naar de langsrijdende auto’s.”
Bermtoerisme is niet pas in de jaren ’60 van de vorige eeuw bedacht. Al sinds het verre verleden zocht de toerist ontspanning naast de weg waarover hij zich verplaatste. In de jaren ’60 vindt dat rondtrekken voor het eerst op grote schaal per auto plaats.
Hoe het ‘moderne’ bermtoerisme ontstond
De belangrijkste reden voor de ontwikkeling van het bermtoerisme is ongetwijfeld de explosieve toename van het autoverkeer. In 1955 ontstond de eerste file uit de moderne geschiedenis van Nederland. Deze file – ter hoogte van Oudenrijn – trok veel bekijks. Mensen uit de omliggende dorpen pakten de fiets; zij wilden de imposante rij stilstaande auto’s bewonderen.
Op deze manier moet de oervorm van het bermtoerisme zijn ontstaan. Men pakte er een stoel bij; zittend in het gras ging men autootje kijken. Opvallend is dat het bermtoerisme vooral wordt beoefend langs die wegen waar de natuur aantrekkelijk is.
Er waren in die tijd nog bijna geen wegrestaurants. Daarom was het bermtoerisme ook een uitkomst voor de automobilisten zelf. Als er tijdens een lange rit een pauze nodig was, fungeerde de berm naast de weg als stop- en uitrustplek. Zodra er een mooie berm in zicht kwam, stapte men uit, klapte de stoelen en tafels uit, zette de meegebrachte kookplaat klaar voor gebruik en installeerde zich prinsheerlijk op enkele meters van de weg waar het autoverkeer voorbij raast.
Tips voor veilig bermtoerisme
Zowel de ANWB als Veilig Verkeer hadden hun bedenkingen tegen het bermtoerisme. Maar toch onderkenden zij de populariteit ervan bij hun leden. Daarom gaven zij via verschillende populaire dagbladen de volgende tips voor veilig bermtoerisme mee:
“Let erop dat uw kinderen niet op de weg kunnen komen.
Parkeer uw auto, scooter of brommer op zo’n manier dat u zonder het overige verkeer te hinderen weer kunt wegrijden.
Zorg er ook voor dat eventueel meegenomen honden niet plompverloren de weg op kunnen rennen.
Zet geen tenten op, als daardoor voor het verkeer het uitzicht op een zijweg wordt belemmerd.
Gooi geen blikjes of andere rommel op het fietspad of op de rijweg.
Zit zelf ook niet te zonnen op het fietspad of met de benen op de rijweg.”
Bermtoerisme langs de Rijksweg 1 bij Witte Bergen. (fotograaf onbekend)
Wetenschappelijk onderzocht
Socioloog Heytze heeft in de jaren ’60 het bermtoerisme wetenschappelijk onderzocht. Hij kwam tot de conclusie dat ‘bermrecreatie in belangrijke mate werd bepaald door de behoefte naar het snelverkeer te kijken’.
Voor dit onderzoek interviewde hij automobilisten op zondagen waarop de weersomstandigheden voor openluchtrecreatie gunstig waren. De gesprekken vonden plaats in de berm, het bos en op picknickplaatsen in Het Gooi, de Utrechtse Heuvelrug en de Krimpenerwaard. Bermtoerisme in haar meest zuivere vorm kwam maar heel sporadisch voor. De onderzoekers kwamen het slechts tegen op het traject Laren – Baarn, langs Rijksweg 1.
In het begin van de jaren ’60 gingen er ook voor het eerst stemmen op tegen het bermtoerisme. Heytze nam deze kritische ondertoon mee in zijn onderzoek. Op de vraag of ‘de’ bermtoerist op de hoogte was van de kritiek op zijn favoriete tijdverdrijf antwoordde maar liefst 75 procent bevestigend. De overgrote meerderheid was het er zelfs mee eens.
Bermtoeristen bij een bushalte aan de Zeeweg in Bloemendaal kijken naar de voorbijrazende auto’s, op 27 mei 1984. (foto: ANP – Arthur Bastiaanse)
Een gevaar voor de verkeersveiligheid
Enkele jaren later ontstaat er een tendens die zich volstrekt tegen het (nog steeds zeer populaire) bermtoerisme keert. Het Verbond voor Veilig Verkeer (nu: Veilig Verkeer Nederland) nam de leiding. In haar propagandacampagne voor veilig vakantieverkeer is de slagzin kort maar krachtig: ‘Doe niet aan bermtoerisme!’
Hoewel het verbond verklaard tegenstander is van bermtoerisme, blijft zij in haar communicatie rekening houden met de andere mening van veel van haar leden. In het kader van de propagandacampagne voor veilig vakantieverkeer ontvangen de leden een brief met o.a. de volgende inhoud:
‘[…] Het is ieders goed recht om in benzinestank en onder onophoudelijk motorengebrul de vakantielunch te gebruiken. […]’
Toch waarschuwt zij tegen deze populaire vorm van recreatie. Er ontstaan namelijk tal van gevaarlijke situaties: Auto’s zijn half op de rijbaan geparkeerd, op de beperkte ruimte in de berm staan bungalowtenten, er wordt gevoetbald. Ook de grote hoeveelheden zwerfvuil zorgen voor veel irritatie. Veilig Verkeer luistert naar het verzet tegen het bermtoerisme. Het verbond geeft haar leden de dwingende raad om niet meer aan bermtoerisme te doen.
In plaats daarvan zouden de vele prachtige plekjes iets verder van de berm kunnen worden opgezocht. Voor zover deze nog niet beschikbaar waren, kwamen omliggende gemeenten direct in actie. Zo ontstonden de picknickplaatsen die u nu op veel plekken langs ons wegennet vindt.
Weg van de rijksweg
Met ingang van 1965 wordt het parkeren in de berm naast rijkswegen verboden. Daarmee kwam er een abrupt einde aan deze typisch Nederlandse vorm van recreatie. Langs secundaire wegen is het bermtoerisme nog tal van jaren doorgegaan. Tegenwoordig wordt er eigenlijk alleen nog maar in sommige natuurgebieden – zoals Nationaal Park De Hoge Veluwe – aan bermtoerisme gedaan. Het bekijken van het langskomende verkeer is daarbij niet langer belangrijk.
Verder kijken en lezen
- Lees het dossier Op reis! met artikelen over reizen en toerisme in vroeger tijden
- ‘Bermrecreatie: een onderzoek naar enige vormen van openluchtrecreatie en enkele recreatiegebieden in het westen des lands’. J.C. Heytze / Sociologisch Instituut van de Universiteit van Utrecht, 1965
- ANWB Kampioen – gedigitaliseerd archief van de eerste 125 jaargangen.
- Krantenknipsels over bertoerisme.
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Herman Hiemstra, eindredactie: Anne Kregting, beeldredactie: Anna Hoekstra, Foto’s: Techniekinnederland.nl, het Nationaal Archief – Gahetna.nl en het ANP Historisch Foto Archief.
