Koning Richard III van Engeland is welbekend als de ultieme slechterik in het gelijknamige toneelstuk van Shakespeare. In 2013 werd bekendgemaakt dat Richards verloren gewaande graf is gevonden. Het onderzoek naar hem krijgt een nieuwe impuls: was hij wel zo’n monster?
Door Fabienne Tetteroo
Hoewel Richard III Plantegenet (1452-1485) maar twee jaar koning was (1483-1485), is hij tot op de dag van vandaag beroemd en berucht door propaganda van het regime van zijn opvolger Henry VII Tudor (1457-1509). In Shakespeare’s toneelstuk (c. 1592) is Richard een misvormde, ontrouwe en manipulatieve man. Enkele aspecten uit het leven van Richard III verdienen opheldering en zullen in dit artikel besproken worden.
Hertog van Gloucester
Tijdens het leven van Richard woedden de Rozenoorlogen, een strijd tussen zijn huis York en het huis Lancaster. Na de Yorkse overwinning in 1461 werd Richards oudste broer Edward IV (1442-1483) gekroond. Richard kreeg van hem de titel hertog van Gloucester.
In het toneelstuk van Shakespeare wilde Richard altijd al koning worden. Uit het bewijs dat voorhanden is blijkt dit echter absoluut niet. Tijdens het leven van Edward IV was Richard altijd trouw aan zijn broer. Daarnaast was hij ijverig bezig met zijn carrière als koninklijke luitenant en hoofd rentmeester van het noorden van Engeland.
Volgens de Tudors was dit allemaal een farce om zijn ware aard te verbloemen.
Uit brieven en documenten valt op te maken dat Richard zeer begaan was met gerechtigheid voor zowel arm als rijk, en dat hij goede wetgeving belangrijk vond. Volgens de Tudors was dit allemaal een farce om zijn ware aard te verbloemen.
Maar waarom zou hij zo veel tijd in het noorden en met zijn carrière doorbrengen als hij plannen aan het smeden was om koning te worden? Het resulteerde erin dat Richard geliefder was in het noorden en om koning te worden is het handiger als het zuiden, waar het koninklijk hof en parlement zich bevinden, achter je staat.
Een schilderij van de prinsen in de toren, vervaardigd door John Everett Millais in 1878.
De prinsen in de Toren
Na de dood van koning Edward IV in april 1483 probeerden zijn koningin Elizabeth Woodville en haar familie de macht te grijpen. Dit zat veel leden van de adel niet lekker, en Richard voelde zich persoonlijk bedreigd. De Woodvilles wilde de twaalfjarige troonopvolger, ook Edward genaamd, zo spoedig mogelijk laten kronen. Edward IV had echter Richard als regent aangewezen, voor de periode voorafgaand aan de kroning van Edward V (1470-1483).
Toen Richard op weg ging om Edward V voor zijn kroning naar Londen te brengen, ontdekte hij dat Anthony Rivers, de broer van de koningin, een complot tegen hemzelf had beraamd. Bij aankomst in het gezamenlijke vertrekpunt Northampton liet Richard om zichzelf te beschermen Rivers en verschillende Woodvilleaanhangers arresteren.
Daarna reed Richard met Edward V naar Londen, waar de toekomstige koning zoals gebruikelijk in de Toren van Londen verbleef. Dit was toen deels een koninklijk paleis en deels gevangenis.
Richard beval enige tijd later dat ook de broer van Edward V Richard de hertog van York zijn intrek moest nemen in de Toren. Richard had nu de twee troonopvolgers onder zijn controle en was zelf veilig zolang zijn regentschap duurde.
Richard III afgebeeld als koning, samen met zijn vrouw Anne Nevile, op een glas in lood raam in Cardiff Castle.
Moord?
Toen de kroning naderde werd de situatie voor Richard gevaarlijker. Hij schreef in een brief naar de stad York dat de Woodvilles ‘daily doth intend to murder and utterly destroy us.’
De enige manier voor Richard om zichzelf te redden en zijn macht te behouden was om zelf koning te worden. De Tudors zeiden later dat Richard het Woodvillecomplot had verzonnen als een excuus om de macht te grijpen. In Shakespeare’s stuk laat Richard III zijn neefjes vermoorden zodat er niets meer tussen hem en de troon staat: ‘I wish the bastards dead, and I wish it suddenly performed.’
Echter, Richard fundeerde zijn overname van de troon op de ontdekking dat het huwelijk van Edward IV en Elizabeth Woodville niet rechtsgeldig was. Edward was namelijk al met een andere dame verloofd voor Elizabeth en met twee vrouwen verloofd zijn kon niet.
De kinderen uit het huwelijk van Edward en Elizabeth werden hiermee buitenechtelijk. Richard was nu de eerste in de lijn van de troonopvolging. De prinsen in de Toren hadden geen claim meer, en hen vermoorden was dus niet noodzakelijk. Stel dat Richard zijn neefjes wel vermoordde, dan was dit om te voorkomen dat er een opstand tegen hem werd georganiseerd met de prinsen als boegbeeld.
De prinsen zijn na 1483 nooit meer gezien, en tot op heden weten we niet wat er met hen gebeurd is. Over Richards (on)schuld kan vooralsnog niet besloten worden.
Lange tijd werd Richards graf verloren gewaand, maar in augustus 2012 startte er een onderzoek en opgraving op initiatief van de Richard III Society. Op deze foto is de scoliose in het skelet van Richard goed te zien (foto: Dan Kitwood/Getty Images via flickr.com).
De vondst van Richards graf
In Shakespeare’s stuk beschrijft Richard zichzelf in de openingsmonoloog als misvormd, onaf en zo afzichtelijk dat de honden naar hem blaffen als hij voorbij loopt: ‘And therefore, since I cannot be a lover […] I am determined to be a villain.’
Na de veldslag bij Bosworth werd Richards lichaam op oneervolle wijze naar Leicester gebracht om daar eerst twee dagen te worden tentoongesteld aan het volk. Daarna werd Richard zonder enige koninklijke ceremonie haastig begraven in de Greyfriars abdijkerk. Na de sloop van de kerk onder Henry VIII (koning 1509-1547) is het graf van Richard langzamerhand uit het zicht onttrokken.
Tot in 2012 een team van archeologen het graf van de koning ontdekte onder wat tegenwoordig een parkeerplaats is.
Na lichamelijk onderzoek is vastgesteld dat Richard, hoewel hij scoliose had, geen bochel had. Verder zijn er geen andere ernstige misvormingen te ontdekken. Tijdens zijn leven had Richard een succesvolle militaire carrière. Als hij fysiek niet gezond was geweest had hij geen leger kunnen aanvoeren. De gezichtsreconstructie die van zijn schedel is gemaakt toont ons hoe Richard eruit moet hebben gezien. Een normaal uitziende man en geen onaf monster.
We moeten Richard III in de context van zijn tijd zien. Hij was geen heilige en geen slechterik. Met zijn reputatie enigszins hersteld kan koning Richard III in 2014 eindelijk definitief ten ruste worden gelegd in de kathedraal van Leicester.
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over de geschiedenis van Engeland op GeschiedenisBeleven.nl
- Lees ook het artikel The White Queen: girlpower in de middeleeuwen
- Lees voor meer over de zoektocht naar en de vondst van Richards graf in 2012 dit boek van Philippa Langley and Michael Jones, The search for Richard III: The King’s grave, John Murray, 2013
- William Shakespeare’s Richard III (c. 1592) – is online te lezen op Project Gutenberg
- Bekijk de website van The Richard III Society, opgericht in 1923 ter bevordering van onderzoek naar het leven en de tijd van Richard III. Het doel van de vereniging is om een waardegetrouwer beeld van de koning te creëren.
- De bekendste verfilming van Shakespeare’s toneelstuk is de film van en met Laurence Olivier als Richard.
- De laatste twee afleveringen van de tv-serie (één seizoen, 2013) over de Rozenoorlogen gaan over Richard als koning en zijn uiteindelijke ondergang.
- Bekijk de tv-uitzending ‘The Trial of Richard III’ (1984), een gesimuleerde moderne rechtszaak tegen Richard waarbij hij terecht staat voor de moord op zijn neefjes:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Fabienne Tetteroo, eindredactie: Suzan Schönbeck, foto’s: Wikimedia en Dan Kitwood/Getty Images via flickr.com
