Luid geklap en gejuich weergalmt in het theater. Een acteur met een masker van een boer komt op. Je kunt een muntstuk horen vallen op de achterste rij van het theater in Epidaurus. De toeschouwer houdt zijn adem in en dan hoort hij de bekende woorden:
“Ach, oude land van Argos, stroom van Inarchos, waar koning Agamemnon eens met duizend schepen het oorlogsanker lichtte voor de vaart naar Troje” (uit: Elektra, Euripides (480-406 v.Chr.)).
Tijdens de voorstelling kijkt de toeschouwer om zich heen. Wat ziet en beleeft hij als hij in dit eeuwenoude theater in Epidaurus zit?
Door Elsbeth Littink
Werelderfgoedlijst
De oude stad Epidaurus ligt op het schiereiland Argolis in Griekenland en is beroemd geworden door zijn theater. Dit prachtige theater staat zelfs op de Werelderfgoedlijst, omdat het zo goed bewaard is gebleven. De bouw ervan vond plaats rond 350 v.Chr.. Samen met tempels, huizen voor priesters, sanatoria, hotels en een ziekenhuis vormt het theater het Heiligdom van Asclepius, god van de geneeskunde en genezing.
Het theater is typisch Grieks: via de toegangswegen, die vroeger waren gedecoreerd met Korinthische pilasters, kwamen de bezoekers binnen. Eenmaal binnen konden ze via trappen de tribune op lopen.
De tribune bestaat uit 55 rijen en heeft de vorm van een halve maan. In totaal passen er wel 14.000 mensen in dit theater. Vroeger was het eerste gedeelte van de tribune gereserveerd voor de erezetels van de priesters, hoogwaardigheidsbekleders en oudstrijders. Nu kun je zitten waar je wilt.
Het theater van Epidaurus. (foto: Wikimedia)
Vanaf de tribune ziet de toeschouwer de orchestra, een cirkel met een diameter van 20 meter. In het midden zie je nog resten van een altaar in de vorm van een ronde basis. Theater en opvoeringen waren vroeger namelijk nauw verbonden met religie en cultus. Het podium bevond zich achter de orchestra. Achter het podium was de skene, het berghok en tevens verkleedruimte voor de acteurs.
Tragedie en komedie
De oorsprong van het Grieks theater ligt in Athene. Hier werd sinds 500 v. Chr. jaarlijks een toneelwedstrijd uitgeschreven, waar iedereen aan mee mocht doen. Alle dichters moesten drie tragische stukken en afsluitend een satire indienen. Deze wedstrijd was onderdeel van het festival De Grote Dionysia. De laatste drie finalisten voerden tijdens dit festival hun stuk op. De onkosten werden gedragen door de choregen, speciaal hiervoor aangestelde rijke burgers. Iets later kwamen er ook wedstrijden voor komedies.
De Griekse toeschouwer was vooral bekend met het werk van de drie grote tragediedichters Aischylos (525-456 v. Chr.), Sophocles (496-406 v. Chr.) en Euripides. Hij zal ademloos hebben geluisterd naar de tragedies waarin conflicten tussen de mens en zijn lot, de mens en goden of tussen mensen onderling centraal stonden. Maar als toeschouwer konden de tranen ook over je wangen lopen als je keek naar komediestukken als Kikkers van Aristophanes (446-386 v.Chr.).
Impressie van een Grieks theater. Dit is het theater van Dionysos in Athene. (foto: Wikimedia)
Maskers, kostuums en houten laarzen
Aan de tragedies deden nooit meer dan drie acteurs mee. Al waren de toeschouwers zich daar waarschijnlijk niet van bewust, omdat de acteurs maskers en kostuums droegen. Een acteur, altijd een man, kon in verschillende rollen kruipen. Door de maskers, kleurrijke kostuums en houten toneellaarzen met dikke zolen gaven de acteurs expressie aan de personages van het stuk.
Naast de acteurs speelde ook het koor een belangrijke rol. De choreuten vervulden de rol van ideale toeschouwer. Zij bekeken het stuk, leefden mee, reageerden en uitten hun gevoelens. Een koor bestond uit twaalf tot vijftien man, onderverdeeld in subgroepen. Ze stonden onder leiding van een woordvoerder. Hij vervulde tegelijkertijd de rol van woordvoerder van het koor in het theaterstuk. Een muzikant zorgde voor de muzikale begeleiding.
Dit soort tragedies en komedies werden niet alleen in het theater in Epidaurus opgevoerd, maar ook in andere Griekse theaters. Ook bouwkundig gezien is het een typisch Grieks theater. Toch is Epidaurus uniek en dat is niet alleen omdat het zo goed bewaard is gebleven.
Akoestische hoogstandjes
Wat maakt dit theater dan zo bijzonder? De uitmuntende akoestiek! Vitruvius (85-20 v.Chr.), de Romeinse kenner van architectuur, schreef over akoestiek in Griekse theaters het volgende:
”Door de wiskundige wetmatigheden en de muziekmethode streefden ze er naar dat de stemmen op het theater zuiverder en zoeter zouden oprijzen naar de oren van de toeschouwers. De oude Grieken versterkten de kracht van de stem, door de indeling van de theaters in overeenstemming met de harmonische wetenschap.”
Dat de Grieken op de achterste rij een munt konden horen vallen, is niet gelogen. Zelfs als je nu in het theater staat, is de akoestiek op de achterste rij, ongeveer 60 meter verder, perfect. Hoe kan dit? Hoogstwaarschijnlijk door de specifieke opstelling van de opgaande rijen zitplaatsen. Hierdoor worden de lage achtergrondgeluiden weggefilterd en komen de hogere geluidsgolven, zoals de stemmen van de acteurs, goed over.
Nog steeds in trance
Ook nu raakt de toeschouwer nog geregeld in trance tijdens een optreden in het theater van Epidaurus. Zowel moderne stukken als antieke tragedies, zij het in modern Grieks, worden opgevoerd tijdens het Festival van Epidaurus in de zomermaanden.
Ook als je geen Grieks spreekt, is het de moeite waard dit theater te bezoeken. Doordat het zo goed bewaard is gebleven, voel je de eeuwenoude sfeer en kijk je je ogen uit. Mocht je ooit in Griekenland vlakbij Epidaurus zijn, stap dan zeker even dit theater in en ga terug in de tijd.
Het abaton van Epidaurus. Dit was een gebouw met een zuilengalerij waar zieken heen gingen om beter te worden. (foto: Wikimedia)
Verder lezen en kijken
- Lees het dossier Theater in de Oudheid
- Meer artikelen over de oudheid of Klassiek Griekenland op GeschiedenisBeleven.nl
- Lees ook het artikel over de goddelijke gezondheidszorg in onder andere Epidaurus
- Bekijk een filmpje over het theater van Epidaurus
- Bezoek de website van het studiecentrum voor oude Hellenistische kunstvormen
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Elsbeth Littink, eindredactie: Linda Moerman, beeldredactie: Andrea Kloet, foto’s: Wikimedia en Flickr Commons
