De invloed van Homerus op de populariteit van Troje is onmiskenbaar. De oorlog tussen de Grieken en de machtige stad Troje, beschreven in de Ilias, is aanleiding geweest voor grootscheepse zoektochten naar deze stad.
Door Marian Leppers
Na de ontdekking van de stad blijkt deze meer vragen op te roepen dan te beantwoorden. De vondsten blijken niet geheel aan te sluiten bij het beeld dat Homerus van Troje geeft. Tot op de dag van vandaag proberen archeologen de puzzel van Troje op te lossen.
Het verhaal van Troje
De Ilias van Homerus (800 v.Chr. – 750 v.Chr.) beschrijft de oorlog om Troje. Helena, de vrouw van de Myceense koning Menelaos, is geroofd door de Trojaanse prins Paris. Om haar terug te krijgen voert hij een leger aan met krijgers, waaronder zijn broer Agamemnon, Achilles, Ajax en Odysseus. Aan beide kanten vallen er veel doden en een overwinning lijkt verder weg dan ooit.
Dan komt Odysseus met het plan om Troje in de val te lokken door een houten paard als verzoeningsoffer aan te bieden. Overtuigd van hun overwinning halen de Trojanen het paard binnen en vieren feest. ‘s Nachts komen de Grieken uit het paard tevoorschijn en nemen de stad met bruut geweld in.
De stad ontdekt
Voorheen werd Troje beschouwd als een mythische stad. Toen Heinrich Schliemann (1822 – 1890) in 1870 zijn tanden zette in opgravingen in Hisarlik, Turkije, leek hij echter de jackpot te hebben gewonnen. Hij ontdekte Troje en stuitte op maar liefst negen lagen van bewoning (I-IX), onderverdeeld in 46 subfasen, daterend van 3000 v.Chr. tot 600 n.Chr.
Opgraving van Troje gezien vanuit de lucht.
Na drie jaar zoeken en graven vond hij eindelijk waar hij al die tijd naar op zoek was: een schat van gouden kelken, armbanden en andere juwelen. Dit moest volgens Schliemann wel de schat van Priamus zijn, de laatste koning van Troje.
Latere wetenschappers hebben geconcludeerd dat de vondsten niet uit de tijd van het Troje van Homerus stammen, maar veel ouder zijn. Schliemann had in zijn enthousiasme doorgegraven tot de verkeerde laag. Desalniettemin was Schliemanns ontdekking van groot belang en heeft hij de weg vrijgemaakt voor de archeologen Wilhelm Dörpfeld (1853 – 1940) en Carl Blegen (1887 – 1971) om verder te zoeken naar de juiste laag.
Zoektocht
Tegenwoordig wordt aangenomen dat de Ilias en Odyssee niet geschreven zijn door één persoon, maar dat ze voortkomen uit mondeling overgeleverde verhalen. Als een accuraat verslag van dé Trojaanse oorlog moet de Ilias dus niet gezien worden. Waarschijnlijk is dat de Ilias meerdere kleine schermutselingen samenvoegt. Een precieze datering van de Trojaanse oorlog is dan ook problematisch.
Bij de opgravingen leek geen enkele laag te voldoen aan het beeld van de stad van Homerus. De lagen I-V (zie afbeelding onderaan) bleken te onontwikkeld en te oud om het Troje van Homerus te zijn. Dörpfeld kwam daarom met de theorie dat Troje VI de juiste was. Blegen was ervan overtuigd dat Troje VIIa het ‘echte’ Troje moest zijn. Beide steden waren door hun internationale contacten en imposante stadsmuren goede kanshebbers.
Blegen ontdekte dat Troje VI waarschijnlijk vernietigd was door een aardbeving rond 1300 v.Chr. In Troje VIIa vond hij aanwijzingen voor een gewelddadig eind in 1180 v.Chr. Wat betreft de datering en wijze van verwoesting lijkt hiermee de zoektocht geëindigd en de juiste laag gevonden te zijn.
Populariteit
Zonder Homerus zou Troje voor toeristen nauwelijks de moeite waard zijn om te bezoeken. Vergeleken met oude steden als Ephese en Pergamum valt Troje, als het gaat om het uiterlijk, in het niet. Er zijn geen grote gebouwen, imposante muren of theaters meer te vinden. Mensen reizen af naar Troje omdat dit simpelweg de plaats is waar de Ilias om draait. De waarde van Troje is de waarde van Homerus.
Ook in de Oudheid was Troje al een populaire bestemming voor een bezoek. Zowel de Perzische koning Xerxes (519 v.Chr. – 465 v.Chr.) als de Macedonische koning Alexander de Grote (356 v.Chr. – 323 v.Chr.) organiseerde een stedentrip naar Troje. Deze heersers kwamen om het glorieuze verleden van de stad te eren en zich te vereenzelvigen met oude helden.
Velen zijn van mening dat de Ilias de bron is van de Westerse beschaving en een van onze oudste verhalen. De karakters in de Ilias zijn herkenbaar en emoties als liefde en haat lopen als een rode draad door het verhaal. Dit is de aantrekkingskracht van Homerus.
Tentoonstelling
In december 2012 opende het Allard Pierson Museum de tentoonstelling Troje. Stad, Homerus en Turkije ter ere van 400 jaar diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en Turkije. De stad Troje en haar vele gezichten staat centraal. Het Troje beschreven door Homerus, de invloed van deze stad op de omringende culturen en de hedendaagse receptie passeren de revue.
De tentoonstelling geeft een interessant en uitgebreid beeld van de invloed die de stad in het verleden en het heden op ons heeft gehad. Het is duidelijk dat Troje ons nog steeds in haar greep heeft en voorlopig nog niet loslaat.
Illustratie waarop de verschillende lagen van bewoning van Troje te zien zijn. (Foto: Allard Pierson Museum)
Verder lezen & kijken
- Meer artikelen over de oudheid of archeologie op GeschiedenisBeleven.nl
- Lees ook het artikel: Feit en fictie in de film Troy: Homerus versus Hollywood op GeschiedenisBeleven.nl
- Bij de tentoonstelling is het gelijknamige boek Troje: Stad, Homerus en Turkije verschenen.
- De tentoonstelling Troje: Stad, Homerus en Turkije in het Allard Pierson Museum in Amsterdam is te bezoeken van 7 december 2012 t/m 5 mei 2013
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Marian Leppers, eindredactie: Linda Moerman, beeldredactie: Nina Brands, foto’s: Allard Pierson Museum en Wikimedia
