Aan de voet van de Utrechtse Heuvelrug ligt een bijzonder fraai kasteel. Gebouwd aan het einde van de 17e eeuw is kasteel Amerongen betrokken geweest bij enkele belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis. Tijd voor een bezoek en een rondleiding.
Door Martin Deinum
Als je over het statige voorterrein het kasteel bereikt, word je opgewacht door twee stenen vrouwenbeelden. Opgesteld aan weerszijden van de trap die naar de ingang van het kasteel leidt, stellen zij de deugden Prudentia (Wijsheid) en Fortitudo (Moed) voor. Deugden die men in de 17e eeuw graag in zichzelf en anderen zag. Gebouwd in dé bouwstijl van de 17e eeuw, het Hollands Classicisme, straalt Kasteel Amerongen luxe, weelde en monumentaliteit uit.
Oorsprong
Al eeuwenlang stond op dezelfde plaats een kasteel. Vierhonderd jaar eerder, in de jaren 1280, werd het gebouw neergezet dat in de eeuwen daarna verschillende malen deels verwoest en weer opgebouwd werd. In 1557 werd het eigendom van Goert van Reede van Saesveld. Dit was de eerste van het geslacht Van Reede dat hier eeuwenlang heeft gewoond.
De achterkleinzoon van deze Goert is de bouwer geweest van het 17e eeuwse kasteel dat hier vandaag de dag staat. Aangezien Godard Adriaanszoon van Reede (1621-1691) vaak niet aanwezig was, nam zijn vrouw Margaretha Turnor (1613-1700) de honneurs voor hem waar. Als topdiplomaat van de Staten-Generaal verbleef hij veel aan buitenlandse hoven, om de zaak van de Republiek te bepleiten. Zijn vrouw bestierde ondertussen de zaken op het toenmalige kasteel.
Godard Adriaan van Reede en zijn vrouw Margaretha Turnor speelden een belangrijke rol in de metamorfose van Kasteel Amerongen na 1673. (foto’s: Erfgoed Utrecht/kasteel Amerongen)
Verwoesting
In 1672, het Rampjaar, trokken de troepen van de Franse Zonnekoning Lodewijk XIV door het land. Zij staken het kasteel in brand en lieten een rokende puinhoop achter. Een jaar later werd onder toezicht van Margaretha Turnor begonnen met de bouw van een nieuw en groter kasteel, dat in 1684 werd voltooid. Koning-Stadhouder Willem III (1650-1702), een goede bekende van Van Reede, heeft het kasteel verschillende malen bezocht. Een groot ruiterstandbeeld van hem staat nog steeds op het voorterrein, uitkijkend op het kasteel.
Na de inval van de Franse legers in 1795 vluchtte de Oranjegezinde familie naar Engeland. Het kasteel bleef daarna lange tijd onbewoond, op een enkele logeerpartij na. Nadat in de 19e eeuw de Van Reede-tak uitstierf, kwam het in 1879 in handen van de laatste bewoner, Godard, graaf Van Aldenburg Bentinck (1857-1940). In 1977 werd het verkocht aan de Stichting Utrechtse Kastelen en werd het opengesteld voor publiek.
Tussen 2002 en 2011 is het kasteel gesloten geweest voor een grootscheepse renovatie, maar momenteel is het weer toegankelijk. Wil je het kasteel van binnen zien, dan kun je met een rondleiding mee: bezichtiging op eigen gelegenheid is niet mogelijk.
Monumentale kubus
De vorm van het kasteel kon nauwelijks eenvoudiger: een monumentale kubus met een dak erop. Geheel in de stijl van de 17e eeuw waarin men gek was op symmetrie, zijn de gevels vrijwel geheel symmetrisch ingedeeld. De buitengevels bevatten alleen ramen en een imposant voorportaal. Zoals het een kasteel betaamt, rijst het op uit een slotgracht.
Het kasteel is niet alleen van buiten (bijna) perfect symmetrisch van indeling, ook binnen is dit het geval. De kamers liggen rondom de indrukwekkende ontvangsthal.
Als je de trap oploopt, kom je op de galerij, die al helemaal bedoeld lijkt te zijn om gasten te imponeren. Wat in feite de overloop op de eerste verdieping is, is een en al pracht en praal. De druk beschilderde plafonds en de portretten van de voorname Heren en Vrouwen van Amerongen geven de hal een paleiselijke sfeer.
De indrukwekkende ontvangsthal van kasteel Amerongen. (foto: Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)
Allegaartje
Qua indeling en uiterlijk is het kasteel typisch 17e-eeuws. Wat meubilair betreft is het echter een allegaartje van alle daaropvolgende eeuwen. De notenhouten meubels in de grote zaal bijvoorbeeld stammen uit 1700, terwijl het bed in de zogenoemde Koningskamer is gebouwd in de 19e eeuw. Je ziet de mengeling van tijden duidelijk terug in de keuken. De haard, waar in vroegere tijden het vuur brandde en het spit ronddraaide, is nog aanwezig, maar ook een laat-19e-eeuws kolenfornuis is te bewonderen in de keuken. Het kasteel werd immers bewoond en men wilde wel de luxe van de eigen tijd ervaren.
In deze indrukwekkende eetkamer genoot men van luxe diners. (foto’s: Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)
De inrichting van het huis is precies zoals graaf van Aldenburg-Bentinck deze achtergelaten heeft. Een weelderig interieur, dat weergeeft hoe een adellijke familie eind 19e eeuw woonde. Een familie van stand kon natuurlijk niet zonder bibliotheek; kasteel Amerongen bezit dan ook een rijke boekenverzameling.
De eetkamer met Wedgwood-servies en de Grote Zaal met marmeren schoorsteenmantels en grote kroonluchters ademen eveneens de sfeer van voornaamheid, luxe diners en adellijke kringen.
Duitse connectie
In de zogenaamde Gobelinkamer vind je een meubelstuk dat verbonden is met een historische gebeurtenis. De Duitse keizer Wilhelm II (1859-1941) woonde, na zijn vlucht uit Duitsland in 1918, twee jaar in kasteel Amerongen voordat hij in huis Doorn kwam te wonen.
Aan het bureau dat nu in de Gobelinkamer staat, tekende hij in 1918 het document van zijn troonsafstand. Een belangrijk moment in de Europese geschiedenis van de twintigste eeuw.
Aan dit bureau in de de Gobelinkamer van Amerongen deed keizer Wilhelm II in 1918 afstand van de troon.
Buiten het kasteel ligt de kasteeltuin, vol met bomen, bloemen en kunstig gesnoeide buxusstruiken. De kasteeltuinen van het paleis in Versailles vormden de inspiratiebron. Hoewel bij lange na niet zo groot als het Franse voorbeeld, kun je er toch een mooie wandeling in maken. Een goede afsluiting van een bezoek aan een kasteel met een aristocratisch verleden dat goed bewaard is gebleven.
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over kastelen in Nederland op GeschiedenisBeleven.nl
- Bekijk een item van RTV Utrecht over de tien jaar durende restauratie van het kasteel
- Kom meer te weten over kasteel Amerongen op de officiële website
- Het boek Rampjaar 1672 : hoe de Republiek aan de ondergang ontsnapte (2009) van Luc Panhuysen vertelt het verhaal van de gebeurtenissen in 1672, gezien door de ogen van Godard Adriaan Van Reede en Margaretha Turnor. Het afbranden van het oude kasteel Amerongen en de herbouw van het huidige kasteel wordt hierin beschreven.
- Het kunstenaarsechtpaar Saskia Boddeke en Peter Greenaway maakten in 2013 een video-installatie waarin zij een dag uit het leven op kasteel Amerongen wilden laten zien. Bekijk de trailer:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Martin Deinum, eindredacteur: Linda Moerman, foto’s: Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort en Kasteel Amerongen.
