Xanten: Romeins openluchtmuseum van het noorden

dinsdag 14 januari 2014

Vlak over de Duitse grens bij Nijmegen is de grootste Romeinse stad van het noorden te bezichtigen. Het Archäologischer Park Xanten is gebouwd op de resten van de Colonia Ulpia Traiana. Op unieke wijze onderzoekt en reconstrueert men deze Romeinse stad.

Bij binnenkomst valt het open karakter van het terrein op. Het is moeilijk te bevatten dat vlak onder het gras de resten van een van de grootste Romeinse steden ten noorden van de Alpen liggen. Het originele stratenpatroon van de stad is gemarkeerd met bomenlanen. Verspreid over de kavels staan enkele indrukwekkende reconstructies van Romeinse gebouwen.

Deze reconstructies zijn het resultaat van het unieke archeologisch onderzoek in het park, waarbij bouwtechnieken en constructies afgeleid worden uit de Romeinse resten. Daarna worden sommige gebouwen op hun oorspronkelijke plaats opnieuw opgetrokken.

Met deze “re-enactment” hopen de onderzoekers meer inzicht te krijgen in de toenmalige bouwtechnieken. Op deze wijze zijn het amfitheater, de stadsmuren en poorten, een herberg en het publieke badhuis nagebouwd.

Het gereconstrueerde badhuis in Xanten. (foto: Axel Thünker DGPh)

Van kamp tot park

De Romeinse geschiedenis van Xanten begint met de aankomst van de legioenen in 13 v. Chr. Het legerkamp Vetera wordt aangelegd bij de Rijn in de voorbereidingen op de geplande campagnes in Germanië. Zoals gebruikelijk vormt er zich een nederzetting nabij het kamp van handelaren, handwerklieden en andere personen die geld verdienen aan de soldaten.

Al gauw worden na een aantal mislukkingen de oorlogen in Germanië gestaakt en volgt er een periode van rust en voorspoed voor de stad. Tijdens de Bataafse Opstand (rond 69 – 70 v. Chr.) worden het kamp en de stad echter volledig platgebrand. Deze tegenslag blijkt van korte duur en drie decennia later zijn zowel het kamp als de handelsplaats herbouwd aan de Rijn. De nieuwe stad genaamd Colonia Ulpia Traiana is een van de weinige steden met de hoge status van colonia buiten Italië. Naast prestige waren aan deze titel privileges verbonden zoals belastingvoordelen.

Plattegrond van de Romeinse stad Colonia Ulpia Traiana in de tweede eeuw n.Chr.. Nu is hier Archäologischer Park Xanten te vinden. (tekening: H. Stelter)

Na verschillende veroveringen door onder andere de Franken wordt de stad verlaten en vervalt deze langzaam tot een ruïne. Bovendien werden de stenen hergebruikt voor de bouw van het Middeleeuwse Xanten. Hierdoor zijn er nauwelijks bovengrondse Romeinse resten bewaard. Pas in 1935, met de komst van de industrie, komt er vanuit de archeologie interesse voor de colonia. In deze periode vindt men tijdens het grootschalige onderzoek onder andere het fundament van het amfitheater.

Om het erfgoed te behouden en toegankelijk te maken wordt besloten tot de aanleg van een archeologisch park. Grote delen van de grond waar de colonia ligt zijn opgekocht en maken nu deel uit van het openluchtmuseum genaamd Archäologischer Park Xanten (APX).

Herbouwen en herleven

Het grote amfitheater springt meteen in het oog: het monument staat in een van de hoeken naast de gereconstrueerde stadsmuur. Na het archeologisch onderzoek naar de fundamenten van het oorspronkelijke theater is er ter plaatse een reconstructie gemaakt. Het nieuwe theater wordt nog regelmatig gebruikt tijdens jaarlijkse activiteiten. Zo zullen er onder andere tijdens het zomerse Römerfest militaire parades en gladiatorengevechten worden gehouden in de arena. Dit wordt gecombineerd met festiviteiten in het hele park waarbij het Romeinse verleden herleeft.

Het amfitheater van Xanten waar tegenwoordig evenementen en concerten gehouden worden. (foto: Axel Thünker DGPh)

Een andere bezienswaardigheid is de herberg waar vermoeide reizigers tot rust konden komen. Ook deze is zo getrouw mogelijk gereconstrueerd, met onder andere slaapvertrekken en een kruidentuin. Daarnaast kan er ook daadwerkelijk Romeins gegeten worden.

Het kleine badgebouw van de herberg is ook herbouwd. Binnen zijn de typische kleurige wandschilderingen te zien met voorstellingen uit de natuur. Tot voor kort werden de ruimtes nog warm gestookt met het nagebouwde Romeinse verwarmingssysteem. Na verloop van tijd ontstonden er echter problemen, doordat rook het badhuis binnen kwam. Blijkbaar hebben de onderzoekers iets over het hoofd gezien.

De gereconstrueerde herberg met een kruidentuin. Vanuit de lange zuilengang leiden gangen naar de gastenverblijven. (foto: Axel Thünker DGPh)

Romeins badhuis als museum

Tot slot is het recent geopende LVR-RömerMuseum, dat onlangs is verplaatst van de binnenstad naar het park, het bezoeken waard. Het moderne gebouw is een mengeling van Romeinse en moderne invloeden. De constructie bestaat voornamelijk uit glas en is geïnspireerd op een Romeins badhuis. Er is bewust gekozen voor deze vorm; onder het museum ligt namelijk de ontvangsthal van de Romeinse stadsthermen. In de kelders bij de garderobe is het muurwerk nog te zien.

In het nieuwe museum is de geschiedenis van de stad in chronologische volgorde tentoongesteld. Er loopt een rondgang tot ver bovenin de grote ruimte, waarin alle aspecten van de colonia terugkomen. Interessant is de verzameling gereedschappen en producten van de handwerklieden, de nagenoeg complete Romeinse platbodem en de uitgebreide militaire collectie.

De overblijfselen van het badgedeelte van de thermen zijn in een aparte hal van het museum te bezichtigen. Ook hier is er een samenspel tussen de Romeinse en moderne constructie. Het oorspronkelijke gebouw is gereconstrueerd op basis van de archeologische resten en beschermt nu de overblijfselen tegen het klimaat.

Het nieuwe LVR-RömerMuseum in het park Xanten waarin de geschiedenis van de Romeinse stad in chronologische volgorde is tentoongesteld. (foto: Axel Thünker DGPh)

Toekomstplannen

In het APX zijn volop plannen voor de toekomst. De visie waarin reconstructie een voorname rol speelt wordt voortgezet en in het park zijn al nieuwe initiatieven te zien. Men hoopt stukje bij beetje de meest interessante delen van de stad te herbouwen. Ook het archeologisch onderzoek blijft doorlopen. De voortgang van deze projecten is afhankelijk van financiering die op dit moment helaas schaars is.

Er wordt onder andere een aantal woonhuizen gebouwd in de oorspronkelijke bouwtechniek van leem. De bouwkundig onderzoekers hebben lang gezocht naar de juiste verhouding van leem en pleisterwerk voor de buitenmuren. Op dit moment worden de eerste muren opgetrokken.

Net als in het Nederlands Openluchtmuseum komt in het APX de geschiedenis tot leven. Ondanks het lege park spreken de gereconstrueerde bouwwerken tot de verbeelding. Bovendien is er een goede balans tussen enerzijds historische informatie en anderzijds luchtig vermaak. Zeker tijdens de festiviteiten is het mogelijk om je als bezoeker, met een beetje fantasie, te verplaatsen naar de Romeinse tijd.

Onder het museum ligt de ontvangsthal van de Romeinse stadsthermen. In de kelders bij de garderobe is het muurwerk nog te zien. (Foto: Axel Thünker DGPh)