De Noord-Israelische havenstad Akko lijkt zo weggelopen uit een Arabisch sprookje: een middeleeuwse stad met moskeeën, kronkelende straatjes en kleine huizen. Weinig mensen weten echter dat de echte middeleeuwse stad in Akko meters onder de grond zit.
Door Roy van Zitteren
Akko is gebouwd op een landtong in de baai van Haifa in Israël. De perfecte locatie voor een havenstad. Al een paar duizend jaar is de plek op die manier in gebruik bij verschillende volkeren. In de tijd van de kruistochten tussen 1095 en 1291 n.Chr. waren West-Europese christenen een periode heer en meester in Akko of Acre zoals de stad toen bekend stond. Voor de christelijke kruisvaarders was de stad van vitaal belang voor het handhaven van hun moeizaam bevochten koninkrijk in het heilige land.
In het hedendaagse Akko is van het kruisvaarders Acre weinig meer te zien. Daarvan rest bovengronds alleen nog een indrukwekkend fort, door islamitische Turken voor eigen gebruik hersteld eeuwen na de laatste nederlaag van de christenen.
De rest van het christelijke Acre ligt meters onder de grond. De islamitische troepen van sultan Al-Malik Al-Ashraf (1262-1293) hebben na de laatste herovering van Acre in 1291 de verwoeste stad volgestort met puin en aarde en letterlijk met de grond gelijk gemaakt om voor altijd te vergeten. Dachten ze.
De citadel van Akko. (foto: Wikimedia)
Verdedigbare haven
Hoe begon het allemaal met die kruistochten naar het heilige land? In 1095 roept paus Urbanus II op tot een kruistocht om in het Oosten land terug te veroveren op islamitische heersers. Daarna zouden er in twee eeuwen tijd in totaal negen van dit soort militaire acties gehouden worden. Tijdens de eerste kruistocht (1095-1099) lukt het de christelijke ridders en pelgrims om Jeruzalem en omgeving te veroveren en er een eigen rijk te vestigen. Maar het stukje land is moeilijk te verdedigen. Daarom is er grote behoefte aan een constante levering van troepen en goederen uit het Westen. Dat vereist een goed verdedigbare haven, zoals Acre.
In 1104 lukt het de kruisvaarders om de stad in handen te krijgen. Ze verbeteren en vergroten de forten en havens. En al snel wordt Acre, net als havenstad Jaffa in het Zuiden van Israël, een aanlegplaats voor schepen vol met nieuwe pelgrims en soldaten.
Nog één keer herovert Egypte in 1187 de stad, daarna is Acre een eeuw lang (van 1191 tot 1291) de hoofdstad van de kruisvaarders. Dit door een effectieve belegering onder de leiding van onder andere Richard I Leeuwenhart (1157-1191). De beheersing van Jeruzalem is te onstabiel om de stad als hoofdstad te gebruiken.
Lucratieve business
De kruisvaarders hebben tijdens hun heerschappij in het heilige land een constant gebrek aan soldaten. Hun sterkste wapen tegen hun islamitische vijanden is dan ook het uitbouwen van forten, steden en burchten waarin ze zich kunnen verschansen. Acre is hier een uitstekend voorbeeld van. Niet alleen hebben de drie grote ridderorden er hun fort, ook zijn de muren verstevigd en zijn er torens gebouwd.
Acre is een eeuw het centrum van de politieke en economische macht in de regio. De handelssteden Genua, Pisa en Venetië hebben allemaal hun eigen wijk in de stad. De handel met de lokale bevolking en het vervoer van pelgrims van en naar het heilige land is een lucratieve business. Het is één van de weinige steden in die periode waar de twee geloven elkaar niet bevechten.
Toch raakt deze vrede verstoord. De nieuwe gewapende pelgrims hebben namelijk totaal geen weet van het leven in het heilige land. De ervaren kruisvaarders weten dat ze ver in de minderheid zijn en dat de vrede fragiel is. De nieuwe pelgrims zijn te fanatiek en grijpen snel naar het zwaard als ze de lokale moslims zien.
Zand erover
Dit is ook het geval in 1291. Acre is dan de laatste grote stad in handen van de kruisvaarders en er heerst vrede dankzij een verdrag met de Egyptische sultan Al-Malik Al-Ashraf. Een bloedig incident tussen de nieuwe gewapende pelgrims en de lokale moslims is de aanleiding voor een belegering door de sultan. Het begin van het einde voor de kruisvaarders. Zij zijn ver in de minderheid en niet opgewassen tegen het grote Egyptische leger.
De strijd is kort en heftig. Zowel burgers als soldaten proberen per schip te ontkomen naar Cyprus. Daarvoor zijn zelfs tunnels aangelegd om ongezien vanuit de forten in de stad naar de havens te komen. Maar veel christenen zijn er niet ontkomen. En met de achtergebleven christenen heeft de sultan geen medelijden.
Hij laat ze allemaal ombrengen om daarna de resten van de stad zoveel mogelijk te begraven. In de daarop volgende eeuwen is het huidige Akko erbovenop gebouwd.
Deel van de ridderzaal onder Akko die gebruikt werd door de Orde van Hospitaalridders. (foto: Wikimedia)
De tunnel
De resten van de christelijke stad sluimerden ondergronds tot de jaren ’90 van de vorige eeuw. In 1994 ontdekken archeologen een tunnel onder Akko. Het blijkt een tunnel te zijn van de ridderorde der Tempeliers, gebouwd om van hun fort in de stad naar de zee te komen.
Als je er doorheen loopt voelt het als een ontsnappingsroute. Vooral met het verhaal van de belegering in het achterhoofd is het je niet moeilijk voor te stellen dat mensen in deze tunnel voor hun leven renden om een plekje op een schip naar Cyprus te bemachtigen.
Tunnel onder Akko, gebouwd door de Tempeliers. (foto’s Wikimedia)
Complete kruisvaardersstad
Behalve de vluchttunnel hebben archeologen de citadel van de Hospitaalbroeders teruggevonden, een van de andere grote ridderorden uit de kruisvaarderstijd. Zij bouwden ooit in Acre grote gotische zalen, waarin ridders, pelgrims en zieken konden verblijven, eten en trainen. Nu na vele eeuwen nog steeds indrukwekkend om te zien.
Verder is er uit het puin en stof van eeuwen een kerk tevoorschijn gekomen, graftombes, een binnenplaats en talloze historische voorwerpen. De archeologische opgravingen onder het huidige Akko gaan nog steeds door. Wie weet wat voor historische schatten er de komende jaren nog aan het licht komen.
Onder de citadel van Akko hebben archeologen de afgelopen 15 jaar doorlopend opgravingen gedaan. Ze vonden er een complete kruisvaardersstad die werd gebruikt door de Orde der Hospitaalridders.
Eliezer Stern, archeoloog in Akko: “Het is net als Pompeii, uit de Romeinse tijd – het is een volledige stad”. Hij noemt de stad ‘een van de opwindendste vindplaatsen in de wereld van de archeologie’. De Ridderzaal is de grootste zaal in het complex.
Details van de kruisvaardersstad die onder Akko werd teruggevonden, waaronder de grote ridderzaal. Het grootste deel van deze stad moet echter nog opgegraven worden. (foto’s Wikimedia)
Verder lezen en kijken
- De Tempeliers. De tempelorde tijdens de kruistochten en in de lage landen (2006), Jan Hosten
- De Tempeliers, huurlingen van de Paus (2005), Van Buyten, Yves en Willy Vanderzeypen
- De geïllustreerde geschiedenis van de Kruistochten (2004) Thomas F. Madden (red.)
- Knights Halls conservation of the Hospitaller Compound in Old acre (2010) Fuhrmann-Naaman,
- De website van bezoekerscentrum Old Acre
- Kijk rond in de ondergrondse kruisvaardersstad van Akko
- Bekijk de video Akko – Crusader City Comes Alive:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Roy van Zitteren, eindredactie: Margriet Pflug, foto’s: Wikimedia