In april 1889 werden twee jongetjes geboren, die wereldfaam zouden verkrijgen. De een werd de grootste ster van Hollywood, de ander werd dictator van Duitsland en startte de Tweede Wereldoorlog. Twee compleet verschillende figuren, maar in de film The Great Dictator speelt de acteur de dictator!
Door Laura Schute
Charlie Chaplin (1889-1977) en Adolf Hitler (1889-1945) hebben elk op hun eigen manier grote invloed uitgeoefend op de geschiedenis. De tijdgenoten maakten allebei carrière buiten hun moederland, maar kwamen uit zeer verschillende milieus.
Hitler, een Oostenrijker, kwam uit een gezin met een redelijk inkomen. Hij kon een scholing afronden en vocht later als gewone soldaat mee in de Eerste Wereldoorlog. Chaplin, een Brit, kwam uit een arm gezin, had een moeilijke jeugd, maar wist zich dankzij hard werken te ontwikkelen tot een wereldberoemd filmacteur in de Verenigde Staten. Zijn personage ‘de Zwerver’, met de iconische bolhoed en snor, is nu nog steeds bekend.
Allround filmmaker
Chaplin was meer dan een succesvol acteur, hij was een ware allround filmmaker. Voor The Great Dictator (1940) had hij al meerdere succesvolle films gemaakt, zoals The Kid (1921) en Modern Times (1936). Bij bijna al zijn films was hij niet alleen betrokken als regisseur en scenarist, maar componeerde hij ook zelf de filmmuziek en deed hij de montage.
Charlie Chaplin in de film Modern Times uit 1936.
Chaplin, die groot geworden was in het tijdperk van de stomme film, weigerde in eerste instantie over te stappen op films met geluid. De parodiefilm The Great Dictator was dertien jaar na de eerste films met geluid, de eerste film van zijn hand waarin hij zelf veelvuldig sprak.
The Great Dictator
De film The Great Dictator speelt zich af in het fictionele land Tomainia. Chaplin speelt een dubbelrol, als de Joodse kapper en Adenoid Hynkel, dictator van Tomainia. De kapper vecht in het begin van de film in het Tomainiaanse leger gedurende de Eerste Wereldoorlog. Hierin raakt hij gewond en vervolgens jarenlang in coma. Wanneer hij uiteindelijk ontwaakt zijn er enkele decennia verstreken en heeft dictator Hynkel de macht gegrepen.
Onder Hynkel ervaart Tomainia een tijd van voorspoed, ten koste van verschillende vrijheden en het onderdrukken van de Joodse bevolking. Samen met de Joodse Hannah (Paulette Goddard, Chaplin’s toenmalige vrouw) raakt de kapper betrokken bij het verzet, maar ze worden uiteindelijk gedwongen te vluchten.
Hoewel Hannah weet te ontsnappen, is Chaplin’s personage niet zo gelukkig. Soldaten nemen hem gevangen. Samen met een oude vriend vindt hij een manier om te ontsnappen. Verkleed in legerkleding proberen zij naar buurland Osterlich te reizen, maar bij de grens stopt het leger hen.
In zijn pak lijkt de kapper als twee druppels water op de dictator, die op dat moment verdwaald is geraakt tijdens een wandeling in de omgeving. Even later wordt Hynkel opgepakt, omdat de soldaten menen dat hij de kapper is.
Het verhaal eindigt wanneer de kapper, voor een groot publiek, in Osterlich Hynkel’s overwinningsspeech moet geven. In plaats van de oorlog voort te zetten, zoals de dictator van plan was, predikt de kapper vrede. Met een inspirerende speech over democratie, naastenliefde en tolerantie eindigt de film op een hoopvolle toon.
Belachelijk
Charlie Chaplin kwam op het idee om een film over Hitler te maken, nadat hij de Nazi propaganda film Triumph des Willens (1935) had gezien. De acteur vond de speeches van Hitler hilarisch en zou ook veel elementen uit deze film in zijn parodie persifleren. The Great Dictator was dan ook een bewuste poging om de Duitse dictator belachelijk te maken, zeker nadat Chaplin zich bewust werd van de onderdrukking die Joden ondervonden onder het regime van de Nazi’s.
Hierdoor is de film niet alleen een komische parodie, maar tegelijkertijd een serieuze aanklacht tegen de Duitse dictator. De slapstick komedie, waar Chaplin zo bekend mee was geworden, wordt regelmatig afgewisseld door stille en serieuze scenes die de gevolgen van Hynkel’s regime duidelijk maken aan de kijker.
De kapper
Hoewel de kapper in The Great Dictator volgens de acteur niet het zwerverspersonage was, heeft hij wel bewust diens uiterlijk gebruikt voor deze rol. Tijdgenoten was het al lang opgevallen dat de Zwerver en de Duitse dictator sterk op elkaar leken. De kapper laat aan het publiek zien hoe de Joodse bevolking in de getto getiranniseerd wordt. Zelf is de kapper een aardige, rustige man, die opkomt voor zijn vrienden. Een compleet contrast met Chaplin’s rol als dictator Hynkel.
De kapper is na jaren in coma te hebben gelegen, zojuist ontwaakt (foto: United Artists)
De Dictator
Adenoid Hynkel is overduidelijk een satirische versie van Adolf Hitler. Niet alleen lijkt hij veel op de dictator, maar hij heeft ook dezelfde trekjes. Zo voert hij emotionele speeches voor grote menigten en valt hij het buurland Osterlich binnen. Daarnaast heeft hij ook zijn eigen versies van Hitler’s bekende ministers Joseph Goebbels (1897-1945) en Hermann Göring (1893-1946), respectievelijk Minister Garbitsch (Henry Daniell) en Minister Herring (Billy Gilbert).
Chaplin gebruikt Hynkel om zo veel mogelijk de spot te drijven met de Duitse dictator. Zo beschikt Hynkel over de meest spottende eigenschappen: hij is kinderlijk, ongeduldig en heeft een extreem kort lontje. Dit leidt tot hilarische situaties, zoals spontane huilbuien, ronddansen in zijn kantoor en een ‘pissing contest’ met Benzino Napaloni (Jack Oakie), de dictator van Bacteria, een parodie op de Italiaanse dictator Benito Mussolini (1883-1945).
De dictators Adenoid Hynkel en Benzino Napaloni in een onderonsje (foto: United Artists)
Ontvangst en populariteit
Toen de film in 1940 uitkwam werd deze goed ontvangen in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Voordat de film uitkwam liet de Britse regering weten dat zij de film zou verbieden, vanwege haar appeasementpolitiek tegenover Nazi Duitsland. Dit voornemen werd echter al snel veranderd toen de oorlog uitbrak eind 1939. De film werd later door de Britse overheid zelfs als propaganda gebruikt.
Critici konden de film ook waarderen en dat jaar werd The Great Dictator genomineerd voor vijf Oscars. Chaplin werd voorgedragen voor beste acteur en zijn medespeler Jack Oakie, die Benzino Napaloni speelde, voor beste bijrol.
De emotionele toespraken van Hitler werden door Chaplin op de hak genomen: hij liet Hynkel een onverstaanbaar brabbel Duits in de microfoon schreeuwen (foto: United Artists)
Na de oorlog
Naast de grote mate van populariteit, zou The Great Dictator ook decennia lang bekend staan als een van de weinige satirische films over Hitler en het Nazi regime. Na 1945 duurde het decennia voordat filmmakers dit onderwerp opnieuw belachelijk durfden te maken. Het einde van de oorlog had ook gevolgen voor Chaplin’s standpunt over de film. Pas na het einde van de oorlog kwam er aan het licht welke gruwelijkheden Hitler en de Nazi’s op hun geweten hadden.
Chaplin gaf in zijn autobiografie aan dat hij de film nooit had gemaakt, als hij had geweten wat er zich in de concentratiekampen had afgespeeld.
Zijn zoon gaf aan dat de gelijkenis tussen de twee mannen en de overeenkomsten in achtergrond (Hitler beweerde dat hij uit een arm gezin kwam en een moeilijke jeugd gehad had) Chaplin altijd hebben dwarsgezeten. De acteur was half gefascineerd, half bevreesd door de gelijkenissen. Zoals Chaplin zelf eens opmerkte: “Just think, he’s the madman, I’m the comic. But it could have been the other way around.”
Verder lezen & kijken
- Meer artikelen over historische films op GeschiedenisBeleven.nl
- Bekijk de beroemde slotspeech uit The Great Dictator en andere beroemde toespraken.
- Bekijk de originele trailer van de film The Great Dictator uit 1940:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Laura Schute, eindredacteur: Jonathan Verwey, foto’s: Wikimedia & United Artists