Uit een ratjetoe van theatergenres en invloeden ontstond in de loop van de 20e eeuw de musical. Een origineel Amerikaans genre, waarin zang, dans en toneel samen een verhaal vertellen. Het zou later over de hele wereld succesvol zijn.
Door Inge Groenen
De musical is een van de meest populaire genres in het theater. Sommige musicals, zoals The Sound of Music of The Phantom of the Opera, kent iedereen wel. Maar waar komt dit genre eigenlijk vandaan?
De musical is ontstaan in Amerika. Het genre is dan ook nauw verbonden met de ontwikkeling van de Amerikaanse natie. In de 18e en 19e eeuw waren de Verenigde Staten van Amerika een piepjonge staat. De Amerikaanse Revolutie was nog maar net voorbij. Het land moest zijn eigen cultuur en identiteit nog vorm geven. Het theater was een van de belangrijkste culturele instanties in het jonge Amerika. Het was voor iedereen, en deel van het dagelijks leven. Het werd aanvankelijk nog wel gedomineerd door Europese theatermakers.
Door het nieuwe land trokken theatergezelschappen rond, die overal optraden. Deze gezelschappen waren meestal afkomstig uit Europa. Zij brachten allerlei verschillende vormen van theater. Er was nog geen duidelijk onderscheid tussen toneel, opera, variété of muziektheater. Europese geschoolde operazangers traden overal in op, omdat in vrijwel ieder stuk wel muziek en zang werden gebruikt.
Poster van de musical Black Crook uit 1866, volgens sommige historici de allereerste musical. (Foto: Wikimedia)
Bruisend centrum van het theaterleven
In de loop van de 19e eeuw veranderde de Amerikaanse maatschappij. Het land industrialiseerde, urbaniseerde en groeide door de grote toestroom van immigranten. De theaterwereld veranderde mee. Sommige theatergezelschappen vestigden zich in de almaar groeiende steden en bouwden hun eigen theaters. Andere gezelschappen bleven rondtrekken en traden op in deze theaters. Zo groeide Broadway in New York in de jaren ’80 van de 19e eeuw uit tot een bruisend centrum van het theaterleven.
Tegelijkertijd kwamen er ook duidelijkere afbakeningen tussen de verschillende genres. Opera’s werden vaak opgevoerd in hun originele Europese taal, bijvoorbeeld Italiaans of Duits. Dit onderscheidde de opera steeds meer van andere genres en maakte het tot iets elitairs. Andere vormen van theater waren meer voor het volk. Deze werden steeds meer in het Engels opgevoerd.
Halverwege de 19e eeuw was het melodrama, dat ook was overgewaaid uit Europa, het populairste genre. Hierin werden muziek en zang gebruikt, zoals nu filmmuziek gebruikt wordt: ter ondersteuning van een bepaalde scène, maar altijd op de achtergrond.
De eerste écht Amerikaanse genres
Ook de zogeheten minstrel shows begonnen aan een zegetocht. De minstrel shows waren simpel vermaak met een platte vorm van humor. Het was een van de eerste oorspronkelijk Amerikaanse genres.
In de stukken dreef men aanvankelijk de spot met Afro-Amerikaanse stereotypen. Later gingen Afro-Amerikanen deze theatervorm juist gebruiken als emancipatiemiddel. De Afro-Amerikaanse bevolking was op zoek naar een eigen plek in de Amerikaanse samenleving. De.slavernij was immers nog niet zo lang geleden afgeschaft.
Andere genres uit deze tijd waren bijvoorbeeld burlesque, vaudeville, pantomime, ballet, revue, drama, en operette. Burlesque, vaudeville en revue bestonden uit een verzameling van allerlei acts en waren typisch volksvermaak. Zang, dans, toneel, cabaret en muziek kwamen er allemaal in voor, maar vaak in acts zonder onderling verband. Ballet en operette waren genres afkomstig uit Europa, waarin één theaterdiscipline de boventoon voerde. Al deze genres, uit het hele theaterspectrum, zouden invloed hebben op de vorming van de musical.
Poster van een minstrel-optreden door de komiek Billy Van uit 1900. Later gingen Afro-Amerikanen deze theatervorm gebruiken als emancipatiemiddel.
Amerikaanse komedie en Europese operette
De 20e eeuw begon, en de eerste musical comedies werden opgevoerd. Musical comedies waren luchtige stukken, waarin muziek en zang de boventoon voerden. De productie Little Johnny Jones (1904) was een van de eerste in dit genre. De maker, George Cohan, kwam uit het vaudeville-circuit. Net als bij burlesque en revue liepen daar nauwelijks klassiek geschoolden rond.
Het was een van de eerste producties waarin muziek, zang, dans en spel samen gebruikt werden om één verhaal te vertellen. In de teksten werd er soms spottend neergekeken op Europa. Na de Eerste Wereldoorlog keek Amerika steeds minder op naar Europa, en werd het steeds trotser op haar eigen erfgoed.
De operette had inmiddels de positie van populairste genre overgenomen van het melodrama en de minstrel shows. In operettes werden ook al zang en spel gebruikt om samen één verhaal te vertellen, een verhaal dat meestal diepgaander was dan die van musical comedies. Maar het betrof meestal Europese producties met een Europees verhaal, die vertaald werden in het Engels.
Prototype musical Show Boat
In de jaren ’20 en ’30 van de 20e eeuw sijpelden kenmerken van operettes in de musical comedies. Ze kregen een dieper en sterker verhaal. Het duidelijkste voorbeeld daarvan is Show Boat (1927), geschreven door Jerome Kern en Oscar Hammerstein (1895-1960). Het verhaal was afkomstig uit de gelijknamige roman en speelt zich af op de rivier de Mississippi.In het stuk komen (toen) actuele thema’s als racisme en tragische liefde op een serieuze manier aan bod.
Show Boat wordt vaak gezien als het prototype musical. Het was echt een nieuw genre, dat duidelijk verschilde van operette, musical comedy en revue. Een belangrijk kenmerk van dit nieuwe genre was de ‘Amerikaansheid’. Niet alleen in het plot, maar in het hele karakter van het fenomeen.
Ook na Show Boat evolueerde de musical samen met de Amerikaanse maatschappij en cultuur. Een gezonde dosis entertainment bleef wel voorop staan. Zo waren musicals tijdens de Depressie van de jaren ’30 en de Tweede Wereldoorlog een vorm van escapisme.
Gewone Amerikanen in de hoofdrol
In de jaren 1940 ging Oscar Hammerstein samenwerken met Richard Rodgers (1902-1979). Beide hadden ervaring met allerlei vormen van theater en tijdens de Depressie schreven ze filmmuziek in Hollywood. Dit duo bracht de musical tot wasdom. Hun eerste productie was Oklahoma! uit 1943. Het was een regelrechte hit.
In het stuk speelden gewone Amerikanen de hoofdrol. Het had een sterk plot dat zich afspeelde aan de Amerikaanse frontier. Net als in Show Boat werden belangrijke sociale thema’s, zoals rassenrelaties en de spanningen tussen cowboys en lokale boeren, aangepakt.
Theateraffiches van de musicals Show Boat (1927) en Oklahoma! (1943). (foto’s: Wikimedia)
Muziek, zang, dans én spel
Maar het belangrijkste kenmerk was dat nu, uiteindelijk, muziek, zang, dans en spel tot één geheel waren geworden. Liedjes vloeiden naadloos voort uit dialogen en de dans vertelde een deel van het verhaal. Geen van de disciplines was belangrijker dan een ander. Door deze integratie van alle disciplines wordt het nu ook wel de ‘geïntegreerde musical’ genoemd, of, door het gebruik van ieder theaterdiscipline is ‘totaaltheater’ wellicht ook een goede naam.
Rodgers en Hammerstein schreven samen nog meer musicals. Al hun producties kenmerkten zich door dezelfde integratie van alle disciplines. Het waren ook vrijwel allemaal successen, al werd het succes van Oklahoma! niet meer vaak geëvenaard.
Hun grootste succes was hun laatste samenwerking, die in première ging op Broadway in 1959: The Sound of Music. In 1965 werd de musical verfimd tot een van de meest succesvolle films ooit.
De poster van de musical Sound of Music (1959) en de oorspronkelijke Von Trapp Family Singers in 1941.(foto’s: Wikimedia)
Musical weer geïmporteerd in Europa
Met Rodgers en Hammerstein was de musical volwassen geworden. Al snel ontstonden er subgenres, zoals de rockmusical (Hair, Rent) en de jukeboxmusical (Mamma Mia, We Will Rock You). Maar vooral de zogenoemde megamusicals (Les Misérables, The Phantom of the Opera, Wicked) zijn tegenwoordig erg populair.
Het genre, dat was begonnen uit een mengeling van veelal Europese genres, werd weer geïmporteerd in Europa. Het kreeg een eigen centrum op het Londense West End. Op het Europese vasteland is Stage Entertainment, het bedrijf van Joop van den Ende, uitgegroeid tot grootste distributeur.
Toch is het een typisch Amerikaans genre, gemaakt door Amerikanen en met wortels stevig in de Amerikaanse maatschappij.
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over de geschiedenis van theater op GeschiedenisBeleven.nl
- Lees over de musical in Nederland De Musical – het boek (2010) van Bezembinder, Grutterink, Knebel en Scholten.
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Inge Groenen, eindredacteur: Verena Demoed, beeldredacteur:Jeanny Smeets, foto’s Wikimedia