Als de eerste zonnestralen de treden naar de top van de Akropolis verwarmen, baadt Griekenlands bekendste erfgoed nog in serene rust. Voor even kun je ongestoord genieten van de prachtige bouwwerken op de hoogste plek van de stad. Een rondleiding…
Door Elsbeth Littink
Al vanaf de prehistorische tijd is de Akropolis bewoond. Met reden: hoog boven de stad kun je je vijanden aan zien komen en je goed verdedigen. De Akropolis zoals we hem nu kennen, bestaat uit monumenten die bijna allemaal stammen uit de 5e eeuw v. Chr. en stuk voor stuk een eigen verhaal vertellen.
De gebouwen hebben in de loop der tijd veelal een verschillende functie gehad. Zo vormden ze een paleis met massieve muren (13e eeuw v. Chr.) en een residentie van de Archaïsche heersers (8e eeuw v. Chr.).
Overwinning
Om toegang te krijgen tot de Akropolis, moet je eerst door de Beule Poort. Deze poort is in 280 n. Chr. aan de andere monumenten toegevoegd en is vernoemd naar een Franse archeoloog. Eenmaal door deze poort, loop je de trap op naar de Akropolis.
Vanaf de trap zie je aan de rechterkant een gebouw. Dit is de tempel voor Athena Niké, de godin van de overwinning. De Grieken vereerden de godin Athene in verschillende hoedanigheden. Eén daarvan is Niké, maar op de Akropolis wordt zij ook aanbeden als Polias of Promachos.
De marmeren Athene Niké-tempel is rond 430 v. Chr. gebouwd. Op deze plek stond eerst een simpele tempel met altaar waar de Grieken Athene vereerden. De huidige marmeren tempel is in Ionische stijl gebouwd, met aan de voor- en achterkant vier zuilen. De tempel was rijk gedecoreerd met religieuze sculptuur en stonden verschillende beelden in, zoals het beeld van Athene met palmtak. Dit alles in het teken van overwinning.
De tempel van Athene Niké op de Acropolis.
Toegang tot het heilige
De trap leidt naar de Propyleeën. De naam Propyleeën is niet specifiek voor dit gebouw. In de Oudheid gebruikten de Grieken deze term voor de toegangspoort naar een complex met heiligdommen. In die tijd vond men het belangrijk dat er een duidelijke scheiding bestond tussen het heilige en het wereldse. Een toegangspoort of een natuurlijke scheiding zoals een rivier, symboliseren deze scheiding.
De toegangspoort naar de Akropolis is een massief gebouw dat bestaat uit twee twee zijvleugels met in het midden drie doorgangen, twee kleine en één grote. De Griekse schrijver Pausanias noemde de noordvleugel ‘Pinakotheke’ of ook wel ‘Schilderijen galerij’. Dit vanwege de overdaad aan schilderijen en tekeningen. De Pinakotheke functioneerde waarschijnlijk ook als eetkamer.
Eenmaal door de Propyleeën valt je oog nu gelijk op het Parthenon. In de Oudheid zal dit anders zijn geweest. Ongeveer 40 stappen bij de Propyleeën vandaan stond namelijk het beeld van Athene Promachos. De afbeelding van deze Athene is rond 458 v.Chr. gemaakt door de beroemde beeldhouwer Phidias. Het was een trofee van de overwinningen van de Atheners op de Perzen in de Perzische Oorlogen.
Ongewone tempel
Een tempel zo bijzonder als het Parthenon is verder nergens te vinden in Griekenland. De tempel werd tussen 447-432 v. Chr. gebouwd in opdracht van de charismatische staatsman en veldheer Perikles. Met zijn acht zuilen aan de voorkant en zeventien aan de zijkant is dit monument groter dan de gemiddelde tempel van de Dorische orde. Het is volledig gebouwd met Pentelisch marmer. Dit geeft gelijk een indicatie van het belang van deze tempel. De meeste tempels zijn namelijk van kalksteen, met uitzondering van de belangrijke tempels zoals die in Olympia of Delphi.
Het Parthenon heeft een aantal ongewone aspecten. Binnen de zuilenrij bevindt zich een kleinere tempel met een rond altaar. Deze tempel-in-een-tempel komt normaliter niet voor in Griekenland.
Ook bijzonder is dat overal is gebouwd volgens de Dorische orde, behalve in de achterste kamer, waar de schatkamer is. Hier zijn elementen van de Ionische orde verwerkt. Een laatste afwijkend aspect is het gebruik van optische plaatsing. Door trucjes ziet de toeschouwer gebogen lijnen als recht.
Facade van het Parthenon. De zuilen zijn op eenderde van hun hoogte 2 cm. dikker en hellen iets naar binnen voor een optisch effect.
Sculpturenstrijd
In geen andere tempel is dezelfde hoeveel sculpturen te vinden als in het Parthenon. De tempel is gewijd aan Athena Polias vanwege de verschillende overwinningen van de stad Athene. De sculpturen verbeelden de geboorte van Athene, het gevecht tussen Athene en Poseidon over het bezit van Attica, de Panatheneische processie en de verschillende oorlogen zoals de Trojaanse oorlog.
Al deze beelden zijn niet meer te zien op de Akropolis. Ze zijn in de 18e eeuw door de heer Bruce, Lord of Elgin weggehaald. Tot op de dag van vandaag duurt de strijd om de ‘Elgin Marbles’ nog voort.
Voorbij het Parthenon, aan de achterkant van de Akropolis, zijn de schamele resten gevonden van het heldenheiligdom voor Pandion. Pandion was volgens de Griekse mythologie een van de legendarische koningen van Athene. Ook was hier het heiligdom voor Zeus Polieus, de beschermer van de stad. De resten van het Pandion bevinden zich nu in de kelders van het museum van de Akropolis.
Meer Athene
Wanneer je je weer omdraait, kijk je tegen de achterkant van het Erechtheion aan, vernoemd naar de legendarische koning Erechtheus. Het Erechtheion is deels de opvolger van de 6e-eeuwse Athene-tempel. Athene en Poseidon- Erechtheus huisden samen in dit complexe gebouw. Het heeft een unieke plattegrond en opbouw. Dit komt door het hoogteverschil van drie meter tussen de verschillende muren. Het bekendst zijn de zuilen in de vorm van vrouwen, de Kariatiden. Het gebouw was het belangrijkste tijdens het religieuze festival van de Panathenaeen omdat in het Erechtheion het oude houten beeld van Athene stond.
De Kariatiden van het Erechtheion. Tijdens de Perzische Oorlogen steunden de inwoners van Karyae de Perzen. De Grieken straften de Karyanen na hun overwinning op de Perzen door de mannen te doden en de vrouwen tot slaaf te maken. De vrouwen moesten voor eeuwig ‘een last’ dragen.
Na het Erechtheion kom je weer uit bij de Propyleeën. Aan de rechterkant, tegen de muur aan, heeft het Arrephorion gestaan. Dit was het woonhuis voor de twee arrephoren, meisjes die de godin Athene hielpen. Hier zijn geen resten meer van over. Eenmaal aangekomen bij de Propyleeën daal je weer de trappen af naar beneden en sta je weer onderaan de Akropolis. Je kunt je nu weer in het eigentijdse Athene begeven, maar ook een bezoekje brengen aan het Akropolis museum.
Verder lezen & kijken
- Meer artikelen over de oudheid en Klassiek Griekenland op GeschiedenisBeleven.nl
- Bezoek de website van het Acropolis museum
- Lees het boek The Parthenon (2002) van M. Beard over de opmerkelijke geschiedenis van deze tempel
- Meer weten over heiligdommen en het heilige in het oude Griekenland? Lees danSanctuaries and the Sacred in the Ancient Greek World (2005) van J. Pedley.
- In het boek Griekse mythen (2007) van Imme Dros worden bekende Griekse mythen op een toegankelijke manier herverteld.
- Bekijk dit filmpje over de Acropolis:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Elsbeth Littink, eindredactie: Inge den Boer, beeldredactie: Inge den Boer, foto’s: Wikimedia