Wat was in het Romeinse Rijk de kortste route van Nijmegen naar Houten? En hoe kwam je van Nederland naar India? Met de online routeplanner Omnes Viae van René Voorburg is het antwoord op die vragen zo gevonden.
Door Heleen Geilenkirchen
René Voorburg – in het dagelijks leven webarchivaris bij de KB – stopte veel van zijn vrije tijd in de website. Hij baseerde zijn Romeinse routeplanner op de Peutinger kaart, een middeleeuwse kopie van een wegenkaart van rond het jaar 300.
1) Is de routeplanner helemaal klaar voor gebruik?
Wat mij betreft wel. Iedereen kan nu een route uitstippelen van Engeland tot Egypte en van Portugal tot Afghanistan. Toen ik de website net gelanceerd had, kreeg ik veel opmerkingen over het feit dat Spanje er niet op stond. Dat vond ik ook wonderlijk. Waarschijnlijk is het deel van de Peutinger kaart met het meest westelijke deel van het Romeinse Rijk erop ooit verloren gegaan. Ik heb de plaatsen in dit deel toch nog als staartje aan de routeplanner kunnen toevoegen op basis van het Itinerarium van Antonius. Verder ben ik nu tevreden.
2) Hoe kwam je op het idee een online routeplanner voor het Romeinse Rijk te maken?
Eerlijk gezegd was dat helemaal niet mijn bedoeling. Mijn idee was eigenlijk om in beeld te brengen hoe mijn omgeving er in de Romeinse tijd uitzag. Ik woon in Houten en kom regelmatig bij Fort Vechten, waar je geconfronteerd wordt met de Romeinse geschiedenis. Ik vroeg me af hoe het er daar vroeger uitzag en wat voor wegen er liepen.
Nou ben ik redelijk handig met computers, dus heb ik er een website over gemaakt. Die is uiteindelijk uitgegroeid tot een routeplanner voor het hele Romeinse Rijk. Het oorspronkelijke plan is dus een beetje mislukt. Dat plan heb ik inmiddels trouwens wel weer opgepakt.
Ik werk nu aan een nieuwe website met detailinformatie over Romeins Nederland. Daarop kun je zien waar de forten lagen, maar je kunt er ook menselijke verhalen vinden. Bijvoorbeeld over de Romeinse soldaat Tiberius Iulius Probus, van wie hier in Houten een grafsteen is gevonden.
Dat die eerste website een routeplanner is geworden, komt doordat ik er een stukje op had gezet van de Peutinger kaart. Die vond ik eigenlijk wel heel fascinerend. Hij beslaat een gebied tot India. Ik ben op zoek gegaan naar meer informatie over die kaart. Er schoot door mijn hoofd dat het geweldig zou zijn een reisplanner voor het hele gebied te maken. Maar dat leek me aanvankelijk niet te doen. Dat zou een levenswerk worden.
3) Hoe is de Romeinse routeplanner er toen dan toch gekomen?
Toevallig kwam ik op de website van onderzoeker Richard Talbert. Daarop stond een lijst met alle ruim 2700 plaatsen op de Peutinger kaart en de afstanden tussen die plaatsen die de kaart geeft. Die gegevens hielpen mij in één keer een hele stap vooruit. Binnen een dag besloeg mijn website niet meer alleen de omgeving van Houten, maar een gebied van Katwijk tot India. Toen is het project geëxplodeerd. Ik wilde meer. Tot dan toe had ik alleen een lijst met Romeinse plaatsnamen en afstanden.
Ik ben toen eerst op zoek gegaan naar de hedendaagse namen van die plaatsen. En vervolgens heb ik van zoveel mogelijk plaatsen de precieze locatie achterhaald, zodat ik ze echt op de kaart kon zetten.
4) Je hebt honderden uren in dit project gestoken. Waar was je de meeste tijd aan kwijt?
Het opzoeken van al die locaties kostte de meeste tijd. Via een programma van Google kon ik veel coördinaten opvragen, maar het resultaat bleek een puinhoop. Zo kreeg ik bijvoorbeeld voor Athenas geen coördinaten in Griekenland, maar in de VS.
Pas later ontdekte ik Pleiades: een database met antieke plaatsen en hun locatie. Probleem daarbij is dat veel plaatsen dezelfde naam hebben. Op de Peutinger kaart staan misschien wel tien plaatsen die Ad Novas heten en in Pleiades wel zestig. Het kostte veel tijd om dat uit te zoeken.
Het project werd op een gegeven moment groter dan mijzelf. Ik voelde me onderdeel van de lange traditie van kopiisten van de Peutinger kaart. Ook al was het niet echt leuk meer, ik vond dat ik het moest afmaken. Uiteindelijk heb ik van zo’n 2000 plaatsen de (vermoedelijke) locatie kunnen achterhalen.
5) Had je bij het maken van de routeplanner een bepaalde doelgroep in je hoofd?
Nee, ik heb de website vooral gemaakt vanuit mijn eigen fascinatie. Ik vind het onvoorstelbaar dat de Romeinen in de 3e eeuw zo’n uitgebreide kaart hebben kunnen maken. Inmiddels heb ik zelf een kopie bemachtigd, die nu opgerold in de boekenkast ligt.
De originele kaart is trouwens helemaal niet zo geschikt om een reis mee te plannen. De kortste route ziet er op de kaart soms uit als een rare zigzaglijn. Dat komt doordat hij niet in perspectief getekend is. Je moet dus echt berekenen wat het kortst is, door de afstanden tussen de verschillende plaatsen op te tellen. Ik denk niet dat de gemiddelde Romein met zo’n kaart op reis ging.
Richard Talbert heeft de theorie dat de kaart in een officiële ruimte heeft gehangen, zoals de troonzaal van een keizer. Daar heb ik mijn twijfels over. Het formaat is er niet naar. De kaart is wel zeven meter lang, maar de letters zijn klein. Je kunt ze alleen van heel dichtbij lezen.
Ik denk zelf dat de kaart misschien handig was voor Romeinse legerleiders. Zij waren met hun legioen de ene keer hier en de andere keer daar gelegerd. De Peutinger kaart kon hen een idee geven van in welk deel van het Romeinse Rijk ze waren en waar de hoofdroutes liepen.
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over de oudheid op GeschiedenisBeleven.nl
- Lees ook het artikel Vici zet Romeins verleden op de kaart
- Zelf een route door het Romeinse Rijk plannen? Dan kan op OmnesViae.
- Boek: Lees meer over de ideeën van Richard Talbert over de Peutinger kaart in zijn boekRome’s World. The Peutinger Map Reconsidered (2010).
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Heleen Geilenkirchen, eindredactie: Verena Demoed