Op 3 oktober 1993 begonnen Amerikaanse militairen in Somalië aan een missie die zou resulteren in de Slag om Mogadishu. Hollywoodregisseur Ridley Scott verfilmde deze historische gebeurtenis, maar hoe waarheidsgetrouw?
Door Bram Hendrikson
In 1993 was de Somalische hoofdstad Mogadishu grotendeels in handen van clanleider Mohammad Farrah Aidid. De VN probeerden voedseltransporten naar de verhongerende bevolking te krijgen. Aidid en zijn milities pikten echter alle goederen in. Amerikaanse elite-eenheden werden daarom naar het gebied gestuurd om Aidids organisatie op te rollen.
Tijdens een missie om topfunctionarissen van Aidid te arresteren werden twee Amerikaanse Black Hawk helikopters boven de hoofdstad neergeschoten. Opeens was er sprake van een reddingsmissie die uiteindelijk een zware tol zou eisen.
Amerikaanse beschieting
Als leidraad voor de verfilming gebruikte regisseur Scott het boek Black Hawk Down (1999) van journalist Mark Bowden. Aan de hand van persoonlijke verhalen reconstrueerde Bowden de Slag om Mogadishu. De gevechten waren bijzonder fel en resulteerden in de dood van achttien Amerikanen, één Pakistaan en één Maleisiër. Verder raakten rond de 70 Amerikaanse en VN-soldaten gewond. Het aantal slachtoffers aan Somalische zijde is moeilijk vast te stellen, maar loopt zeker in de honderden en mogelijk zelfs in de duizenden.
De film opent met een correcte, maar opvallend beperkte historische uitleg. Zo wordt de aanval van Aidids milities op 5 juni 1993, waarbij 24 Pakistaanse VN-militairen een gruwelijke dood vonden, slechts terloops genoemd. Deze aanval resulteerde echter in een verandering van het VN-mandaat waardoor de jacht op Aidid werd geopend. Hierop stuurden de Verenigde Staten elite-eenheden.
Opvallend is verder dat een Amerikaanse beschieting van een bijeenkomst van gematigde leden van Aidids clan op 12 juli, niet vermeld wordt. Deze aanval wordt algemeen gezien als het begin van de vijandige gevoelens vanuit de bevolking tegenover de VN-troepen en specifieker, tegenover de Amerikaanse troepen.
Een verlaten straat in Mogadishu in 1993. (foto: wikimedia)
Aangepaste werkelijkheid
Omdat Somalië een instabiel en gevaarlijk land blijft, werd de film opgenomen in Marokko. Er is echter zichtbaar verschil tussen een ontwikkelde Marokkaanse stad en Mogadishu, waar rechte straten en hoogbouw nagenoeg geheel ontbreken.
Verderop in de film is nog een geografische aanpassing te zien: in de film ligt de eerste gecrashte helikopter midden op een grote kruising. In werkelijkheid lag de helikopter in een straatje dat zo nauw was, dat een te hulp geschoten kleinere helikopter met zijn rotorbladen de muren aan beide zijden van de straat raakte.
Een andere aanpassing betreft de prominente aanwezigheid van zogenaamde technicals: trucks met zware wapens in hun achterbak gemonteerd. Hoewel veteranen van mening verschillen of de milities op 3 oktober gebruik maakten van technicals, is het waarschijnlijker dat ze er niet waren. In de weken voor de slag om Mogadishu leerden de milities dat de Amerikaanse helikopters orders hadden om zonder waarschuwing het vuur te openen op deze trucks.
Een ‘technical’ truck in de straten van Mogadishu. (foto: wikimedia)
Concessies
Een groot probleem met Black Hawk Down is dat er diverse concessies zijn gedaan aan het publiek. Het is erg moeilijk een film te volgen en een band te voelen met de personages als er meer dan een handvol van zijn. In werkelijkheid ging het om meer dan 400 militairen, elk met hun eigen unieke ervaringen.
Om het verhaal voor de kijker begrijpelijk te houden werd de historische werkelijkheid geweld aangedaan. Personages zoals sergeant Eversmann (Josh Hartnett) beleven zaken die óf zijn verzonnen óf die eigenlijk anderen overkwamen. Ook de actieve rol van generaal-majoor Garrison (Sam Shepard) in de film is overdreven. Hij bemoeide zich niet met het werk van zijn staf als dat niet strikt noodzakelijk was.
Een goed voorbeeld van die verandering van de werkelijkheid is zichtbaar aan het einde van Black Hawk Down: te zien zijn Amerikaanse militairen die de zogenaamde ‘Mogadishu Mile’ geheel te voet afleggen. Vanwege ruimtegebrek konden zij niet met pantserwagens geëvacueerd worden. De film toont dat ze naar de veilige VN-basis renden. Hoewel er verscheidene versies in omloop zijn, staat vast dat dit zo niet gebeurde. De militairen die te voet moesten, hoefden ‘slechts’ enkele honderden meters naar een verzamelpunt te rennen. Daar stapten ze in gereedstaande wagens. Overigens werden ze tijdens het rennen nog wel van alle kanten beschoten.
Veteranen als acteur
Bepaalde militaire standaardprocedures werden eveneens aangepast om het voor de kijker overzichtelijk te houden. Zo schreven de elitetroepen nooit hun namen op de buitenkant van hun helmen en kozen de filmmakers ervoor om de verschillende elitetroepen onderscheidende kapsels te geven. In werkelijkheid hadden beide groepen kort haar en gladgeschoren gezichten.
Deze concessies zijn echter te rechtvaardigen, omdat het verhaal op deze manier begrijpelijk blijft. Een bijzonder aspect is dat sommige rollen in de film door echte Amerikaanse militairen gespeeld zijn. Sommige van hen, veelal de piloten, waren veteranen van de echte Slag om Mogadishu.
Kritiek op de film
Black Hawk Down werd over het algemeen goed ontvangen, maar er was ook kritiek. Zo zou de film teveel op de Amerikaanse markt gericht zijn. De Somalische visie op de gebeurtenissen komt nauwelijks aan bod. Bovendien ontbreken de bekendste beelden van de Slag om Mogadishu: de beelden van de Amerikaanse lijken die door de straten van Mogadishu werden gesleept. Deze gruwelijke taferelen schokten de wereld en noopten president Bill Clinton er mede toe zijn troepen terug te trekken uit Somalië.
Ridley Scott verdedigde zich door erop te wijzen dat de film stopt voordat het gesleep met de lichamen begon. Het is echter goed mogelijk dat hij vreesde voor negatieve reacties van het Amerikaanse filmpubliek, voor wie de gebeurtenissen nog vers in het geheugen lagen.
Oscars
Na deze kritiek op de historische accuraatheid van de film, is enige nuance op zijn plaats. Black Hawk Down is in de eerste plaats een Hollywoodfilm, bedoeld als entertainment en niet als documentaire. De film is compacter gemaakt en gebeurtenissen zijn verzonnen om het voor de kijker begrijpelijk te houden.
De kijker krijgt niettemin een indringend beeld van de verschrikkingen en de chaos op een modern slagveld. De film is indrukwekkend en onderhoudend en won niet voor niets de oscars voor beste montage en beste geluid. Maar zoals altijd is de historische werkelijkheid nog vele malen interessanter.
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over historische films en militaire geschiedenis op GeschiedenisBeleven.nl
- Het boek dat als basis voor de film gebruikt werd is Black Hawk Down – A history of modern war (1999) van journalist Mark Bowden.
- Over de huidige situatie en hoe teruggekeerde Rangers die beleven bekijk Bullet Proof Faith – Rangers return to “Black Hawk Down”.
- Bekijk unieke originele beelden van de slag om Mogadishu vanuit de lucht gefilmd.
©Geschiedenisbeleven.nl, auteur: Bram Hendrikson, eindredactie: Jonathan Verwey, beeldredactie: Bram Hendrikson, foto’s: wikimedia, Sony Pictures