Het Adelaarsnest: top of flop?

Adelaarsnest (foto: Wikimedia)

Het huis bovenop de Beierse Obersalzberg was niet Hitlers theehuis. Hij kwam er maar zelden. Ook was het Adelaarsnest niet het machtscentrum van het Derde Rijk. Toch trekt het huis jaarlijks nog een half miljoen toeristen. Waarom?

Door Simone Timmermans

Het antwoord is heel simpel. Het uitzicht is op deze hoogte simpelweg prachtig. Zo vond ook Martin Bormann (1900-1945), Hitlers privésecretaris. In dertien maanden tijd laat hij als cadeau voor Hitlers vijftigste verjaardag in 1939 een huis bouwen op de 1834 meter hoge top van de Kehlstein.

De tunnels, steile hellingen en de vele haarspeldbochten die de weg naar het Kehlsteinhaus kent, maken duidelijk hoe ingewikkeld de onderneming geweest moet zijn. Dag en nacht wordt er door 4000 arbeiders gewerkt aan de weg en het huis zelf. Maar de Führer vindt het vervolgens niks. Zijn claustrofobie maakt de tocht met de lift naar de top geen pretje. Daar kan een flonkerend gouden lift met spiegels weinig aan veranderen. Eenmaal op de top van de berg aangekomen zorgt Hitlers hoogtevrees ervoor dat hij niet kan genieten van het weidse panorama.

Bescheiden landhuis

Voor Hitler is het huis dus geen succes; hij verblijft er nauwelijks. Veel liever is hij in de Berghof, zijn nabijgelegen eigen huis. Hitler leert de betoverend mooie omgeving kennen door een bezoek aan de dichter Dietrich Eckart (1868-1923). Eckart is nauw bevriend met Hitler en de eerste die hem in 1921 Führer noemt. Op de thee bij Eckart ontdekt Hitler hoe mooi de omgeving van de Obersalzberg is.

Het bescheiden landhuis dat oorspronkelijk op de plaats van de Berghof stond, vindt Hitler in 1936 niet meer groot genoeg voor zijn nieuwe rol als Führer. Daarom laat hij het ombouwen tot een villa met dertig kamers en een kegelbaan in de kelder.

De grote zaal van de Berghof. Het schilderij rechts van de open haard, Venus & Amor van Paris Bordone, wordt in mei 1946 door de Amerikanen overgebracht naar het Nationaal Museum in Warsaw. Het moest dienen als 'goedmakertje' voor alle kunst die in Polen is vernietigd tijdens de Duitse bezetting. (foto: Wikimedia)
De grote zaal van de Berghof. Het schilderij rechts van de open haard, Venus & Amor van Paris Bordone, wordt in mei 1946 door de Amerikanen overgebracht naar het Nationaal Museum in Warsaw. Het moest dienen als ‘goedmakertje’ voor alle kunst die in Polen is vernietigd tijdens de Duitse bezetting. (foto: Wikimedia)

Führersperrgebiet

De verbouwing van de Berghof vormt het startschot voor een rigoureuze verandering op de Obersalzberg. Het lieflijke bergdorpje Berchtesgaden verandert in Führersperrgebiet, waar huizen voor onder anderen Hermann Göring en Albert Speer gebouwd worden. De vierhonderd inwoners van het dorp, die vaak al generaties lang in deze omgeving woonden, worden verdreven.

Er verrijst een compleet zelfvoorzienend complex met SS-kazerne, ziekenhuis, hotel, crèche en theater. Het Führersperrgebiet wordt omheind en bewaakt door SS’ers. Wanneer Hitler vanuit Berlijn naar zijn Berghof verkast, gaat heel zijn gevolg mee.

In 1943 verhevigt de luchtoorlog. De Berghof wordt in camouflagekleuren geschilderd. Dat neemt niet weg dat de Obersalzberg een gemakkelijk doelwit is voor bommenwerpers. Daarom wordt er binnen twee jaar een enorm ondergronds dorp gebouwd. Vijf kilometer aan gangen met appartementen, kantoren en keukens: iedereen moet ondergronds kunnen leven.

Toegang tot de Berghof met een wachtpost van de SS. Rechtsboven is de Berghof te zien (foto: Wikimedia)
Toegang tot de Berghof met een wachtpost van de SS. Rechtsboven is de Berghof te zien (foto: Wikimedia)

Hitler als natuurliefhebber

Zoals gezegd vormt het Adelaarsnest niet het machtscentrum van het Derde Rijk. Hitler komt er maar zelden. Toch is een belangrijke rol weggelegd voor het hele gebied op de Obersalzberg. Hitler brengt er ruim een derde van zijn regeringstijd door; er worden vele belangrijke beslissingen genomen. Tegelijkertijd maakt de propagandamachine van de nazi’s dankbaar gebruik van de prachtige berglandschappen om Hitler af te beelden als natuurliefhebber, kindervriend en groot staatsman.

Na juli 1944 komt Hitler nooit meer op de Obersalzberg. Nog op 22 april 1945 vertrekt een vliegtuigje uit Berlijn naar het gebied. Hitler heeft bevolen dat al zijn persoonlijke papieren verbrand moeten worden. Drie dagen later bombarderen de Britten het gebied. De Berghof wordt verwoest, het Kehlsteinhaus overleeft het bombardement.

Het dorp Berchtesgaden probeert na de oorlog de traditie van kuuroord voort te zetten en het bruine verleden zo snel mogelijk te vergeten. Gewiekste zakenlui zien kansen in het gebied en verzorgen tripjes voor geschiedenisfanaten, nazi-adepten en rechtsextremisten. Daarom schonen de Amerikanen het gebied grondig op. De bunker onder het gebied en het Kehlsteinhaus blijven behouden.

Sinds april 1952 wordt het Kehlsteinhaus als restaurant gebruikt. De belangrijkste inkomsten voor de omgeving komen van de Amerikanen. Zij gebruiken de omgeving van Berchtesgaden als Armed Forces Recreation Center en leggen er tennisbanen, golfbanen en skiliften aan.

Adolf Hitler en Eva Braun met hun honden bij de Berghof (foto: Wikimedia)
Adolf Hitler en Eva Braun met hun honden bij de Berghof (foto: Wikimedia)

Gezellig café-restaurant

In 1997 wordt het hele gebied opdeObersalzberg vrijgegeven. Sindsdien is het Kehlsteinhaus een – eerlijk is eerlijk – gezellig café-restaurant. Vooralhet prachtige uitzicht wordt daar benadrukt. Er is weinig dat direct herinnert aan de geschiedenis. De rode marmeren haard is een cadeau van Mussolini; veel directer wordt het niet. Voor uitleg over het gebied moet je in het documentatiecentrum zijn. Op de plek waar in nazitijd een Gästehaus was, is nu een tentoonstelling gevestigd over het Hitler-regime. Via dit documentatiecentrum bereik je een deel van het immense bunkercomplex.

Met de uitleg over de naziterreur nog in gedachten loop je door de vochtige en grauwe schuilkelder. Het contrast met het prachtige weidse uitzicht bovenop de Kehlstein kan niet groter zijn. Die indruk blijft je als bezoeker van het Adelaarsnest en het Führersperrgebiet bij: een prachtige omgeving met een bittere smaak.

Het adembenemende uitzicht vanaf de Obersalzberg (foto: Simone Timmermans)
Het adembenemende uitzicht vanaf de Obersalzberg (foto: Simone Timmermans)

Verder kijken en lezen

©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Simone Timmermans, eindredactie: Paul van Royen, beeldredactie: Marjolein van der Vlies, foto’s: Wikimedia en Simone Timmermans

Leestips