De postuum verschenen memoires van Erich Honecker (1912-1994) stonden onlangs in Duitsland in de bestsellerlijsten. De voormalige leider van de Duitse Democratische Republiek (DDR) stelt in zijn geschrift dat het communisme nog steeds de ideale staatsvorm oplevert.
Door Lars Sanders
In het voorwoord van zijn memoires geeft Honecker aan dat zijn boek bedoeld is om een serieuze analyse van het verleden mogelijk te maken. De meeste historici bezondigen zich volgens Honecker aan een hetze tegen het socialisme, met als doel de ondergang van het kapitalisme uit te stellen.
Hoe is dit standpunt van Honecker te verklaren?
Leven voor het communisme
Erich Honecker wordt in 1912 in een communistisch nest geboren. Zijn ouders zijn werkzaam in de kolenmijnen en lid van de communistische partij in Duitsland. Honecker wordt op jonge leeftijd lid van dezelfde partij. Tijdens de nationaalsocialistische dictatuur zit hij daarom grotendeels opgesloten. Als de oorlog is afgelopen, belandt de jonge communist in de kring rondom Walter Ulbricht (1893-1973), die in opdracht van de Sovjet-Unie de stichting van een socialistische satellietstaat in Oost-Duitsland voorbereidt.
Honecker wordt verantwoordelijk voor de socialistische jeugdorganisatie Freie Deutsche Jugend (FDJ) en weet zijn invloed steeds verder uit te breiden. Als Walter Ulbricht in 1971 uit de gratie raakt, weet Honecker het hoogste ambt van de DDR te bemachtigen. Hij zou die hoogste functie tot 1989 blijven uitoefenen. In 1989 zit de DDR echter financieel aan de grond en demonstreren dagelijks duizenden mensen tegen zijn bewind.
Diepe val
In 1992 zit Honecker in de cel, in hetzelfde gevangeniscomplex waar hij tijdens het nationaalsocialisme opgesloten had gezeten. Er loopt een onderzoek naar de mate van verantwoordelijkheid die de voormalige DDR-leider draagt voor de doden die zijn gevallen bij vluchtpogingen van Oost- naar West-Duitsland.
In deze cel zou Honecker zijn herinneringen op papier zetten. Het geloof in het socialisme als systeem is hij blijkbaar niet verloren. Volgens Honecker hebben de communisten, ondanks het feit dat ze vervolgd worden, nog steeds de toekomst. De oorzaken van de val van het socialisme in zijn land zoekt de overtuigd socialist dan ook niet bij zichzelf.
Foto 1: Burgers van de Oost-Duitse stad Leipzig in 1989 op één van hun wekelijks plaatsvindende protestbijeenkomsten tegen het regime. Foto 2: Portret van Erich Honecker in 1976. (Foto’s: Wikimedia)
Belogen en bedrogen
Honecker stelt in zijn geschrift dat de hereniging van Duitsland honderdduizenden burgers ongeluk heeft gebracht. De zegeningen van het socialisme hebben plaatsgemaakt voor werkloosheid, armoede en angst voor het bestaan. Voornaamste schuldige: Michail Gorbatschow (1931-). Met zijn politiek van perestrojka en glasnost had de Sovjetleider ‘het socialistische ideaal van de klassenstrijd verkwanseld en daarmee een hand gereikt aan het vijandelijke Westen’. Hiermee werd een grenzeloze verheerlijking van de Westers-kapitalistische waarden mogelijk.
De burgers van de DDR, die volgens Honecker geen enkele reden hadden om ontevreden te zijn, werden daarop door het Westen gemanipuleerd om in opstand te komen.
Schijnwereld
In werkelijkheid ontvluchtten steeds meer burgers van de DDR het rigide socialistische systeem, waarin ieder aspect van het leven gedicteerd en gecontroleerd werd. Hoe kan het dat Honecker dit nooit heeft kunnen onderkennen? Mensen uit de omgeving van Honecker merken in 1989 al op dat hij zijn band met de realiteit kwijt is.
Terwijl duizenden mensen de straat opgaan, weet Honecker in alle ernst op te merken dat het volk nog pal achter de DDR staat.
Pas als ook de communistische partij in Oost-Duitsland het vertrouwen in Honecker opzegt, lijkt hij kort tot inzicht te komen. Als een partijlid hem ondervraagt, stamelt hij: “De oorzaak van mijn falen ligt in het feit dat ik mezelf iets heb voorgespiegeld, en mijzelf door mijn omgeving wat heb laten voorspiegelen.”
In oktober 1989 werd het veertigjarig bestaan van de DDR nog groots gevierd. Erich Honecker staat vooraan, in militaire uitrusting. (Foto: Wikimedia)
Afrekening
In zijn drie jaar later geformuleerde memoires is dit inzicht alweer verdwenen. Hoewel Honecker af en toe toegeeft dat er binnen het socialistisch systeem van de DDR inschattingsfouten zijn gemaakt, blijft hij erbij dat een goed en welvarend systeem aan de vijand is prijsgegeven. Honecker was tachtig toen hij deze gedachten op papier zette. Hij had vrijwel zijn hele leven in dienst van het communisme gesteld, was vanwege zijn politieke overtuiging vervolgd door de nationaalsocialisten en had het Westen bijna veertig jaar als de klassenvijand beschouwd.
Om aan het eind van een lang leven te onderkennen dat het socialisme gefaald had, zou betekenen dat hij zijn leven voor niets geleefd zou hebben. Zeventien jaar aan de top van het staatsapparaat had Honecker steeds meer in een schijnwereld laten leven en deze schijnwereld heeft hij nooit meer kunnen loslaten.
Ballingschap
Op 13 januari 1993 wordt de rechtszaak tegen Honecker gestaakt. Er is ongeneeslijke leverkanker geconstateerd en de Duitse rechtspraak ziet een voortzetting van het proces als strijdig met de menselijke waardigheid. Zijn laatste dagen brengt Honecker door in Chili. Daar overlijdt hij in mei 1994. Zijn weduwe Margot Honecker (1927-) maakt zich vanuit haar woonplaats Santiago de Chili nog steeds sterk voor het socialistisch ideaal van haar man.
De film Goodbye Lenin schetst een duidelijk beeld van de (vaak beklemmende) sfeer van het dagelijks leven ten tijde van de DDR. Erich Honecker komt in de film ook af en toe voorbij.
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over de geschiedenis van Duitsland of de DDR op GeschiedenisBeleven.nl
- Boek: Erich Honecker. Eine Deutsche Biographie (Stuttgart 2002), N.F.Pötzel, Deutsche Verlags-Anstalt
- Digitaal museum: Veel film- en beeldmateriaal over Duitsland
- Trailer van de film Goodbye Lenin:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Lars Sanders, eindredactie: Djamila Zon, beeldredactie: Andrea Kloet , foto’s: Wikimedia Commons