Eeuwenlang was Griekenland de belangrijkste speler in het Middellandse Zeegebied. Maar in 146 v.Chr. werd het ingelijfd bij het Romeinse Rijk. De bakermat van de democratie verdween in de vergetelheid. Tot de Romeinse keizer Hadrianus Griekenland weer op de kaart zette.
Door Bart Terken
De Romeinse consul Lucius Mummius (2e eeuw v.Chr.) maakte in 146 voor Christus Korinthe met de grond gelijk in de oorlog tegen de Acheïsche bond. Daarmee sloeg hij de Griekse weerstand neer. Het markeert het begin van Romeins Griekenland. Veel stadstaten wisten nog redelijk autonoom te blijven tot de Romeinse generaal Sulla (138 – 78 v.Chr.) in 86 v.Chr. het Romeinse gezag definitief vestigde.
Bewondering
De Romeinen hadden dan wel de politieke en militaire heerschappij over het Middellandse Zeegebied, op cultureel vlak bleven de Grieken superieur. De Romeinen hadden enorm veel bewondering voor de Griekse cultuur en maakten daar ook gretig gebruik van.
De verfijnde Griekse cultuur vormde een basis voor die van de Romeinen. Zaken als de Griekse goden, architectuur en kunst werden klakkeloos gekopieerd. Het Grieks was zelfs de lingua franca in grote delen van het rijk. Het literaire werk van grootheden als Homerus was de inspiratiebron voor vele Romeinse schrijvers. De aristocratie verdiepte zich in de Griekse filosofie en zag de Griekse wetenschap als groot voorbeeld.
Dit viel ook de Romeinse dichter Horatius (65 – 8 v.Chr.) op. “Het gevangen Griekenland heeft haar overwinnaar gevangen genomen”, schrijft hij in zijn Epistulae.
Links: keizer Hadrianus in een Griekse toga. Later bleek dat het hoofd niet bij het lichaam hoorde. (zie filmpje onderaan dit artikel). Rechts: een standbeeld van Hadrianus in Athene. (foto’s: Wikimedia)
Keizerlijke interesse
Hoewel Griekenland grote invloed had op de Romeinse cultuur, hadden de meeste keizers maar beperkte interesse in het land. Een uitzondering is Augustus (62 v.Chr. – 14 n.Chr.), die zich sterk aangetrokken voelde tot de Griekse culturele superioriteit met Athene als middelpunt. De Atheners beloonden zijn giften door aan hem een tempel op de Akropolis te wijden.
Na Augustus bezochten Claudius, Nero en Trajanus de Griekse stad, maar die bezoekjes waren van weinig betekenis. Het was het keizerschap van Hadrianus (76 – 138 n.Chr.) dat een nieuwe impuls gaf aan de relatie van Griekenland met Rome.
Hadrianus was een van de meest vrijgevige Romeinse keizers: meer dan 130 steden profiteerden van zijn giften. Een groot deel daarvan was gericht op Griekenland. Dat leverde hem de bijnaam ‘Het Griekje’ op. Zijn gulheid had een grote impact op de Griekse economie. De geograaf Pausanias (115 – 180 n.Chr.) merkt in zijn Beschrijving van Griekenland op dat de Megaren het enige volk waren, dat zelfs Hadrianus niet welvarend kon maken.
Athene als middelpunt
De filhelleense keizer richtte zijn pijlen vooral op Athene. Hij bracht daar, na Rome, het grootste deel van zijn leven door. Na het beleg door Sulla was het in meerdere opzichten bergafwaarts gegaan met de eens zo machtige stadstaat. Athene zag nu haar kans schoon om zichzelf weer op de kaart te zetten. De Atheners initieerden de keizer in de Eleusinische mysteriën, verkozen hem tot archon (de belangrijkste magistraat van de stad) en vereerden hem als god.
Hadrianus op zijn beurt startte onder meer een uitgebreid bouwprogramma. Hij liet niet alleen vele oude momenten repareren, onder zijn heerschappij verrezen ook veel nieuwe gebouwen en zelfs een heel nieuw stadsdeel: Hadrianopolis (stad van Hadrianus).
De renovatie van de Romeinse agora, twee ornamentele fonteinen, een basilica (publiek gebouw) en vele andere gebouwen is maar een greep uit de giften van Hadrianus aan Athene. Hadrianus was ook verantwoordelijk voor de bouw van een enorme bibliotheek. Daarmee wilde hij mogelijk Athene weer het culturele en intellectuele centrum van het Griekse oosten maken.
De Tempel van de Olympische Zeus in Athene die Hadrianus liet voltooien. (foto: Wikimedia)
Hadrianus voltooide tevens de tempel van de Olympische Zeus, waar de Atheense tiran Peisistratos (6e eeuw – 527 v.Chr.) ruim 600 jaar eerder al mee was begonnen. In en rond de tempel liet Hadrianus enorme beelden van Zeus en van zichzelf zetten, waarmee zijn eigen gelijkenis met de Griekse god benadrukte.
Het enorme tempelcomplex was onderdeel van het nieuwe stadsdeel Hadrianopolis. Op de grens met de oude stad bouwden de Atheners een poort, die tot op heden nog steeds te bewonderen is. De inscripties op dit bouwwerk, waarin Hadrianus na Theseus als tweede (her)stichter van de stad wordt aangeduid, geven de enorme impact van Hadrianus’ vrijgevigheid op de stad aan.
Ook laten ze zien hoe blij de Atheners hiermee waren. Dat wordt nog eens onderstreept door het grote aantal altaren dat aan de keizer is opgedragen.
De Boog van Hadrianus in Athene. Rechts bovenin zie je de Tempel van de Olympische Zeus. (foto: Wikimedia)
Aquaduct
Een van de minst bekende en meest vervallen contributies van Hadrianus aan Athene is een aquaduct. Met een prijs van 1 tot 3 miljoen sestertiën per kilometer een enorme financiële investering. Voor het grootste deel is het aquaduct in rots uitgehouwen. Pas vanaf de plek waar het vlak gelegen land bereikt, is van imposante boogconstructies gebruik gemaakt. Datzelfde geldt voor veel andere Romeinse aquaducten.
Het aquaduct was niet bedoeld om een watertekort op te lossen. Water had Athene genoeg. Het doel van Hadrianus was om de Romeinse badcultuur te introduceren. Aan het eind van het aquaduct verrees een indrukwekkende fontein met daarvoor een beeld van Hadrianus, zodat iedere Athener zag aan wie ze dit water hadden te danken.
Graan en olie
Naast zijn intensieve bouwpolitiek drukte Hadrianus ook op andere manieren zijn stempel op de stad. Zo herzag hij de Atheense grondwet en was hij persoonlijk betrokken bij het opstellen van nieuwe wetgeving. Bijvoorbeeld het oliedecreet, dat er voor moest zorgen dat er voldoende goedkope olie beschikbaar was. De inscriptie van dit decreet is nu nog te bewonderen op de Romeinse agora in Athene. De olie was onder ander bedoeld voor de atleten van de door Hadrianus ingestelde en gepromote festivals. Deze evenementen trokken vele bezoekers en vormden zo een welkome aanvulling op de Atheense schatkist. Ook die werd overigens door de keizer hervormd.
De Atheners ontvingen onder Hadrianus ook graanuitdelingen. Tot dan toe waren die alleen voorbehouden aan inwoners van Rome. Hierdoor werd de slechte economische toestand van Athene verlicht en sociale onrust de kop ingedrukt.
Met zijn voorliefde voor Griekenland deed Hadrianus er alles aan om Athene weer op de kaart te zetten. Hij bouwde majestueuze bouwwerken, stimuleerde de economie en hervormde de chaotische (financiële) administratie. Hiermee maakte Hadrianus Athene weer het morele en intellectuele centrum van de wereld.
Restant van de bibliotheek die Hadrianus rond 131 n.Chr. in Athene liet bouwen. (foto: Wikimedia)
Verder kijken en lezen
- Artikel: Een rondleiding door Forum Hadriani in Voorburg
- Artikel: Hadrian’s Wall: een muur met vele gezichten
- Dossier over Romeinse keizers
- Bekijk de bouwwerken van Hadrianus in Athene in 3D reconstructie tekeningen
- Informatie over de bibliotheek van Hadrianus in Athene
- Het British Museum had in 2008 een tentoonstelling over Hadrianus. Bekijk de video’sop hun website.
- Filmpje over het misverstand van de Griekse Hadrianus:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Bart Terken, eindredactie: Heleen Geilenkirchen, beeldredactie: Andrea Kloet, foto’s: Wikimedia Commons en het Victoria and Albert Museum.