Bijna hadden we een extra koninkrijk in Europa: Finland. Twee momenten in de geschiedenis boden de gelegenheid op een onafhankelijk Koninkrijk Finland. Maar internationale ontwikkelingen voorkwamen in beide gevallen dat de troon daadwerkelijk werd bestegen.
Door Gerrit Jan Weikamp
Vanaf de 13e eeuw maakt het huidige Finland deel uit van het Zweedse Koninkrijk. In de zomer van 1741 verklaart Zweden de oorlog aan Rusland en breekt de Russisch-Zweedse Oorlog (1741-1743) uit . Het doel van deze oorlog is gebieden, verloren aan Rusland in een eerdere oorlog, terug te winnen.
Voor de Zweden verloopt deze oorlog dramatisch. Russische troepen slagen er in augustus 1742 in om bijna heel Finland te veroveren en de Zweden ver terug te dringen. Tsarina Elizabeth I (1709-1761) wil van Finland een onafhankelijke staat maken die kan dienen als militaire buffer tussen Zweden en Rusland. Op haar verzoek komt in oktober 1742 een grote vergadering van Finse notabelen samen in Turku om te spreken over de toekomst van hun land.
Tijdens die bijeenkomst wordt besloten om hertog Peter van Holstein-Gottorp (1728-1762) te vragen om het koningschap van Finland te aanvaarden.
Zover is het echter nooit gekomen. De Russen slagen er namelijk in om van het Koninkrijk Zweden een Russische vazalstaat te maken met Adolf Frederik van Holstein-Gottorp (1710-1771) op de troon.De militaire noodzaak van een bufferstaat is er nu niet meer en dus blijft Finland onderdeel van het Koninkrijk Zweden.
Hertog Peter van Holstein-Gottorp (1728-1762) zou nooit koning van Finland worden. (foto: Wikimedia)
Van onafhankelijk tot burgeroorlog
Meer dan een halve eeuw later, breekt er opnieuw oorlog uit tussen Zweden en Rusland: de Finse Oorlog (1808-1809). Deze is zo genoemd omdat de strijd zich grotendeels afspeelt in Finland, dat dan nog bij Zweden hoort. Finland wordt opnieuw bezet door Russische troepen en ook nu is Zweden de verliezende partij.
In het Verdrag van Fredrikshamn, waarmee de oorlog eindigt, is bepaald dat Finland een groothertogdom binnen het Russische tsarenrijk wordt.
Met de val van het Russische tsarenrijk komt er ook een einde aan het Groothertogdom Finland. Op 6 december 1917 verklaart Finland zich onafhankelijk van Rusland. De onafhankelijkheid is het begin van een zeer roerige periode in de Finse geschiedenis. De politieke spanningen rondom de vraag welke koers het nieuwe land zal gaan varen leiden in 1918 zelfs tot de Finse Burgeroorlog.
Duitse vorst in 1918
Net als op dat moment in Rusland het geval is, staan in Finland het Witte en het Rode Leger tegenover elkaar. Het Rode Leger bestaat uit communisten die van Finland een Arbeidersrepubliek willen maken met nauwe banden met de Sovjet-communisten. In het Witte Leger zijn de liberalen vertegenwoordigd. Zij zijn meer op het Duitse Keizerrijk georiënteerd en willen dat Finland zoveel mogelijk onder de Russische invloedssfeer uitkomt.
De Witten tijdens een offensief tegen de Roden. De burgeroorlog in Finland was bloedig en genadeloos. (Foto: Wikimedia)
De korte maar bloedige burgeroorlog eindigt in het voorjaar van 1918 met een overwinning voor de liberalen. Het parlement -waaruit communisten en sociaal-democraten geweerd worden- besluit om van Finland een monarchie te maken.
Als vorst wordt op 9 oktober 1918 de Duitse prins Friedrich Karl von Hessen-Kassel (1868-1940) gekozen. Friedrich is de zwager van de Duitse keizer Wilhelm II (1859-1941) en de keuze voor hem onderstreept het Finse streven om de banden met Duitsland aan te halen en daarmee Rusland definitief de rug toe te keren.
Eerste president
Friedrich wordt na zijn verkiezing niet direct tot koning gekroond, want eerst moet er een nieuwe grondwet aangenomen worden die van Finland officieel een monarchie zal maken. Net als in 1742 zijn er echter ook in 1918 gebeurtenissen in het buitenland die de wording van het Koninkrijk Finland dwarsbomen. Op 9 november 1918 treedt keizer Wilhelm II gedwongen af en wordt Duitsland een republiek. Twee dagen later eindigt de Eerste Wereldoorlog met een Duitse overgave.
Geen koning maar een president. Friedrich-Karl von Hessen-Kassel, die besloot af te zien van de troon en de ongedragen koningskroon van Finland. (foto’s: Wikimedia)
De machtverhoudingen in Europa zijn in een korte periode behoorlijk verschoven en voor de Finse regering is het opeens een stuk minder aantrekkelijk om een Duitse prins op de troon te krijgen. De Finse regering onder leiding van Lauri Ingman (1868-1934) besluit daarom aan Friedrich te vragen af te zien van de Finse troon. Op 14 december 1918 stemt de prins hiermee in.
Bij de parlementsverkiezingen van maart 1919 krijgen republikeinse partijen zo’n driekwart van de stemmen. Een nieuwe grondwet wordt geschreven en in juli 1919 wordt Kaarlo Juho Ståhlberg (1865 – 1952) beëdigd als de eerste president van de Republiek Finland. Tot die tijd is de positie van staatshoofd door twee regenten waargenomen.
Een echte koning hebben de Finnen dus nooit gekregen, al waren ze er tweemaal dichtbij.
Zicht op Helsinki, met het presidentiële paleis. Kaarlo Juho Ståhlberg nam in dit paleis zijn intrek toen hij in 1919 de eerste president van Finland werd. (foto: Wikimedia)(foto: Wikimedia)
Verder lezen en kijken
- Lees het dossier Vergeten Koninkrijken op GeschiedenisBeleven.nl.
- Artikel: Het vergeten koninkrijk Friesland
- Lees het artikel over de zwager van de mogelijke koning van Finland, Wilhelm II
- Bekijk deze documentaire over de Finse burgeroorlog
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Gerrit Jan Weikamp, eindredacteur: Merel Otten, beeldredactie: Nienke Hottinga, foto’s: Wikimedia.