In september 1938 onderhandelden Engeland en Frankrijk met Nazi-Duitsland in een uiterste poging een oorlog te voorkomen. De afrondende gesprekken van deze onderhandelingen vonden plaats op het partijkantoor van de nazi’s aan de Brienner Straße in München. Dit jaar 75 jaar geleden.
Door Herman Hiemstra
De zomer van 1938 was er één van sterk oplopende spanningen. Het sluimerende conflict tussen Duitsland, Engeland en Frankrijk over de annexatie van Sudetenland – een deel van Tsjecho-Slowakije – leek te ontaarden in een nieuwe oorlog. De Europese grootmachten Engeland en Frankrijk waren daar allerminst aan toe.
Op gesprek
Daarom probeerden zij de expansiedrift van Duitsland aan de onderhandelingstafel te stoppen. Dit deed men met behulp van ‘appeasement’: een aanpak waarmee tot op zekere hoogte werd toegegeven aan de wensen van de tegenstander. De grote animator van deze aanpak was de Engelse premier Chamberlain. Hij werd hierin gesteund door de Britse ambassadeur in nazi-Duitsland, sir Nevile Henderson.
Engeland en Frankrijk waren overtuigd van het belang van de besprekingen. Om zeker te zijn van positief resultaat, werden er door Henderson twee voorgesprekken gepland. Chamberlain en Hitler zouden elkaar tijdens deze gesprekken voor het eerst ontmoeten. Het eerste gesprek vond plaats in het buitenverblijf van Hitler, het tweede gesprek in Bad Godesberg.
Chamberlain en Hitler beginnen aan de besprekingen in Bad Godesberg. (foto: WIkimedia)
Een harde eis
Op donderdag 15 september vloog de Engelse premier voor het eerst naar Duitsland. Vanuit München reisde hij door naar Berchtesgaden, het buitenverblijf van Hitler op de Obersalzberg. De Amerikaanse historicus William Rock beschreef de sfeer tussen Chamberlain en Hitler als “proper but strained”; netjes maar gespannen.
Hitler maakte op beleefde toon één harde eis duidelijk: de ogenblikkelijke overdracht van Sudetenland aan nazi-Duitsland. Ter plekke ingaan op deze eis ging Chamberlain te ver. Hij wilde overleg in Londen. Hoewel zichtbaar ongeduldig, ging Hitler akkoord. Wel stelde hij niet verder over het onderwerp ‘vrede’ in brede zin te willen praten, voordat de kwestie rond Tsjecho-Slowakije tot zijn tevredenheid was geregeld.
Voorgenomen bezetting
Binnen een week na de eerste ontmoeting was Chamberlain terug in Duitsland. De tweede ontmoeting vond plaats in Bad Godesberg. Chamberlain wilde tot afspraken komen met Hitler en de almaar oplopende problemen rond Tsjecho-Slowakije oplossen.
Bij zijn aankomst kreeg hij te maken met een totaal andere Hitler: een die op hoge toon de directe militaire bezetting van Sudetenland door zijn troepen eiste. Volgens Hitler was het bevel al gegeven. Binnen enkele dagen zou de Wehrmacht Sudetenland binnenvallen. Er volgde een periode van 36 uur waarin keihard werd onderhandeld. Het eind van het liedje was dat de voorgenomen bezetting door Hitler ‘tijdelijk’ werd uitgesteld en dat Chamberlain razendsnel terugkeerde naar Londen voor overleg met zijn kabinet.
De besprekingen van 29 september 1938 duurden tot diep in de nacht. Van links naar rechts: Von Ribbentrop (Duits minister van buitenlandse zaken), Chamberlain en Hitler. (foto: Wikimedia)
‘Vrede’ van München
Tijdens het derde, het meest belangrijke, bezoek van Chamberlain aan Duitsland – op 29 september 1938 in München– moest het gebeuren. Op basis van een verdrag werd – zo was het verhaal – voorkomen dat Europa zich opnieuw in een grootschalige oorlog zou storten.
De overeenkomst die Hitler, Mussolini, de Franse premier Daladier en Chamberlain op 30 september 1938 tekenden, voorzag in de Duitse annexatie van Sudetenland. Als ‘tegenprestatie’ bood Duitsland vredesgaranties. Om er zeker van te zijn dat zowel de afspraken als alle overige randvoorwaarden netjes werden nagekomen, zou een internationale commissie toezicht houden op de naleving van het verdrag.
Chamberlain neemt op de luchthaven van Keulen afscheid van von Ribbentrop. Hij is ervan overtuigd een nieuwe oorlog te hebben afgewend. (foto: Wikimedia)
Leeg inktpotje
Slechts een enkel moment had het er – daags na de ondertekening van het verdrag – even op geleken dat een oorlog kon worden voorkomen. Tijdens het kabinetsoverleg van de Engelse regering op 30 september 1938 was de stemming jubelend.
Het verslag van de gebeurtenissen in München is lang en triomfantelijk. Chamberlain vond bijvoorbeeld dat de Duitsers – met al hun organisatietalent – de conferentie slecht hadden voorbereid.
“Toen de tijd gekomen was de uiteindelijke overeenkomst te ondertekenen, bleek dat het inktpotje, waarin Herr Hitler zijn pen doopte, leeg was”.
Chamberlain vond deze anekdote symbolisch voor de haast en slordigheid waarmee de conferentie was georganiseerd. Voor het opofferen van de soevereiniteit van (een deel) van Tsjecho-Slowakije was, behoudens enkele grapjes, geen enkele aandacht. Men was ervan overtuigd met dit klassieke staaltje appeasement-politiek de vrede te hebben bewaard.
De Duitse bevolking van Sudetenland was blij met de annexatie. Duitse Sudetenvrouwen verwelkomen Hitler bij zijn bezoek aan Sudetenland in oktober 1938. (foto: Wikimedia)
Lak aan
Maar deze conferentie was een klassiek voorbeeld van de fascistische instelling om lak te hebben aan alle overeenkomsten en verdragen en deze slechts te zien als een middel om hun doel te bereiken.
Dit doel – de bezetting van Sudetenland en het starten van de volgende etappe op weg naar een nieuwe wereldoorlog – was op 10 oktober 1938 een feit.
Op 15 maart 1939 bezette Duitsland ook de rest van het Tsjechische grondgebied. Zo ontstond het Protectoraat Bohemen en Moravië. Een flagrante schending van het Verdrag van München. De Europese grootmachten traden hier echter niet tegen op. Op 1 september 1939 viel Duitsland vervolgens Polen binnen. Ondanks alle ‘vredesgaranties’ uit München was de Tweede Wereldoorlog toen een feit.
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over de Tweede Wereldoorlog of Hitler op GeschiedenisBeleven.nl
- De 43 levens van Adolf Hitler, artikel over de meest gedenkwaardige aanslagen op de Führer.
- Bekijk de documentaire over de door Chamberlain gebruikte appeasement-politiek
- Lees de speech die Chamberlain hield voor het Engelse parlement nadat hij terugkwam uit München
- Lees het boek Himmlers Hersens Heten Heydrich van Laurent Binet (Meulenhoff, 2010) waarin hij de aanslag op nazi-kopstuk Heydrich in Praag heeft gereconstrueerd
- Lees het artikel over het Verdrag van Munchen van het Historisch Nieuwsblad
- Bekijk dit filmpje van de ontmoeting tussen Hitler en Chamberlain.
- Bekijk in deze video de triomfantelijke speech van Chamberlain bij zijn terugkomst in Engeland: .
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Herman Hiemstra, eindredactie: Inge den Boer, beeldredactie: Nienke Hottinga, foto’s: Wikimedia