Hysterische vrouwen leiden eind 19e eeuw tot de uitvinding van de vibrator. Daarover gaat de ondeugende, romantische komedie Hysteria. Maar wat is hysterie? En wat was het geheim achter de vibrator, die deze door het lot geteisterde vrouwen weer tot bedaren moest brengen?
Door Rixt de Boer
De term hysterie wordt als eerst genoemd door de Griekse arts Hippocrates (460-377 v.chr.). Hij duidde hiermee de onregelmatige bloedstroom tussen de baarmoeder en de hersenen bij vrouwen aan. Hysterie is dan ook afgeleid van het Griekse woord voor baarmoeder (Hystera). De Griekse medicus Galen, legde de oorzaak van hysterie echter bij seksueel gemis. Een theorie die in de 19e eeuw weer aangewakkerd werd door de psycholoog Sigmund Freud.
Hysterie werd door de eeuwen heen al snel de einddiagnose voor vrouwen die leden aan onverklaarbare pijnen, depressiviteit, seksuele uitspattingen, woedeaanvallen, die hun zelfbeheersing snel verloren of simpelweg eigenzinnig van geest waren.
In de middeleeuwen dacht men ook wel dat de baarmoeder van een hysterische vrouw op zoek zou zijn naar een kind, dat zij bezeten was door de duivel of een heks zou zijn die er seksuele contacten met de duivel op na hield.
Masserende artsen
In de 19e eeuw kwam Freud echter tot de conclusie dat de aan hysterie lijdende vrouw slechts seksueel onbevredigd zou zijn. De ziekte kwam dan ook opvallend veel voor bij weduwen, nonnen en vrijgezelle vrouwen. Vrouwen die leden aan hysterie zouden te veel ‘opgehoopt zaad’ hebben wat zij niet konden lozen door gebrek aan (goede) seksuele contacten. Oftewel, zij was seksueel gefrustreerd.
In een ziekenhuis in Parijs demonstreert een arts in 1887 aan een groep leerling-artsen het gebruik van hypnose op een ‘hysterische’ vrouwelijke patiënt. (Foto: Wikimedia)
Hoewel hysterie als chronische aandoening gezien werd was het goed te behandelen met een zogenaamde bekkenbodemmassage. Het masseren van de genitaliën was alleen toegestaan wanneer een dokter dit deed. Masturbatie bij zowel man als vrouw werd als onrein en zelfs als gevaarlijk gezien. Je zou er zelfs blind van kunnen worden. Een behandeling door de arts was pas succesvol als het resulteerde in een ‘hysterisch paroxisme’: een orgasme. Deze behandeling beschouwden artsen als zuiver medisch en zonder seksuele lading.
Volgens 19e-eeuwse doktoren leed ongeveer een kwart van alle vrouwen aan hysterie. De lijst van symptomen werd oneindig: zo zou jeuk aan je grote teen al een gevolg van hysterie kunnen zijn. Hysterie werd een modeziekte waar artsen flink van profiteerden.
Doordat de vrouwen steeds moesten terugkomen voor massagebehandelingen zaten de wachtkamers van huisartsen altijd vol, wat uiteraard tot gunstige financiële resultaten leidde.
Muisarm avant la lettre
Dat het masseren van deze hordes hysterische vrouwen zwaar werk was, moest zeker niet onderschat worden. Artsen kregen te maken met spierpijn, gewrichtspijn, krampen in hun vingers en bovendien kostte het ze behoorlijk wat tijd. Ze begonnen daarom massaal te experimenteren met opwindsystemen en waterstralen om de arbeid te verlichten. Maar het werd hoog tijd voor een elektronisch apparaat.
Hoewel er al meerdere exemplaren in omloop waren mag de Engelse dokter Joseph Mortimer Granville zich uitvinder van de eerste vibrator noemen. Hij vroeg in 1880 patent aan op de manipulator, voorloper van de vibrator, welke hij liefkozend tot ‘Granville’s Hammer’ had gedoopt. Zijn verhaal en dat van zijn revolutionaire uitvinding wordt verteld in de eerder genoemde historische komedie Hysteria.
De manipulator was de oplossing voor de overbelaste vingers van de huisarts en bovendien scheelde het behoorlijk in tijd. De manipulator bracht de vrouw namelijk vele keren sneller tot een hysterisch paroxisme dan de dokter handmatig ooit zou kunnen. De behandeling werd razend populair en kon zelfs worden verkregen in luxueuze kuuroorden in Europa en Canada.
Fragment uit de film Hysteria.
Van doktersattribuut naar de slaapkamer
De term hysterie werd in 1952 de das omgedaan en daarmee stierf ook haar spraakmakende behandelmethode. De vibrator dook al snel op in pornofilms, waarvan het kijken destijds nog een taboe was. De vibrator kreeg hierdoor al snel een achterbuurtreputatie en verloor zijn populariteit. Pas na de seksuele revolutie in de jaren 70 maakte de vibrator een comeback, maar na de seksuele emancipatie in de jaren 80 kwam de vibrator definitief weer uit de taboesfeer.
Vandaag de dag is de vibrator een populair seksspeeltje wat men gewoon koopt in de P.C.Hooftstraat. Minstens 52 procent van de vrouwen schijnt minimaal één exemplaar in huis schijnt te hebben. Waar een vreemde ziekte al niet tot toe kan leiden..
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over geneeskunde en gezondheid op GeschiedenisBeleven.nl
- Lees ook het artikel De geschiedenis van het gewichtige lichaam over dik en dun door de eeuwen heen
- Bekijk de trailer van de film Hysteria, een romantische komedie gebaseerd op een waargebeurd verhaal, over de uitvinding van de vibrator tegen de vrouwenziekte ‘hysteria’ in het Victoriaanse Engeland:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Rixt de Boer, eindredacteur: Merel Otten, beeldredacteur: Andrea Kloet