In de uiterwaarden van de Rijn, bij het Gelderse dorpje Doorwerth staat het beroemde kasteel Doorwerth. Het kent een lange geschiedenis, vele verbouwingen en nog meer adellijke bewoners. Waaronder een opmerkelijke vrouw, over wie een bekende roman is geschreven.
Door Martin Deinum
Om de eerste van die bewoners te leren kennen moeten we terug naar de middeleeuwen. Ridder Berend van Dorenweerd bouwde hier, aan de oevers van de Rijn, rond 1250 een burcht. Het was nog niet erg groot: het bouwwerk bestond uit één woontoren en was van hout gemaakt.
Lang heeft het er niet gestaan. In 1260 beval de graaf van Gelre, machthebber in het gebied, de toren in brand te steken. Ridder Berend moest gestraft worden voor zijn roofzuchtige en gewelddadige optreden bij het heffen van tol op het vaarverkeer over de Rijn.
Herbouw en verbouw
In 1280 bouwde een nakomeling van ridder Berend de toren weer op. In de loop der jaren werd het steeds een stukje vergroot. In 1430 kwam het in handen van Reinoud van Homoet die de grote zuidwestelijke toren aanbouwde. Daem Schellart van Obbendorf (1530-1602) werd in 1558 heer van Dorenweerd. Hij verbouwde het kasteel grondig, het werd meer een eenheid en paste qua comfort en ruimte meer bij die tijd.
Vanaf 1637 ging een andere telg uit de Van Obbendorf-familie, Johan Vincent van Schellaert van Obbendorf (1634-1683) ook aan de slag met het kasteel. De verbouwingen kostten zoveel dat hij bezweek aan zijn schulden. Het kasteel ging in 1677 over in handen van zijn grootste schuldeiser, Anton graaf van Aldenburg (1633-1681).
Tekening van kasteel Doorwerth in de 18e eeuw door Jan de Beier. (foto: Wikimedia)
Charlotte Sophie van Aldenburg-Bentinck
De bekendste naam die aan kasteel Doorwerth verbonden is, is die van Charlotte Sophie van Aldenburg Bentinck (1715-1800). Als nazaat van Anton graaf van Aldenburg was zij voor korte tijd de vrouw van Willem graaf Bentinck (1704-1774) , kasteelheer van Doorwerth.
Zij was een ongebruikelijke vrouw in die tijd: onafhankelijk, feministisch en impulsief. Ze leidde een actief liefdesleven en was een graag geziene gast aan Europese vorstenhoven.
Bereisd en geleerd als ze was, onderhield ze een briefwisseling met niemand minder dan de grote Franse denker en schrijver Voltaire (1694-1778). De schrijfster Hella Haasse (1918-2011) heeft haar verhaal vastgelegd in het boek Mevrouw Bentinck. Onverenigbaarheid van karakter & De groten der aarde (1978). Hoewel ze kasteelvrouwe van Doorwerth was, heeft ze er niet veel vertoefd.
Charlotte Sophie Bentinck-von Aldenburg en haar echtgenoot Willem Bentinck waren in de 18e eeuw eigenaar van kasteel Doorwerth. (Foto’s: Wikimedia)
Laatste opleving
J.A.P. baron van Brakel (1803-1853) kocht het kasteel in 1837. Hij zorgde voor de laatste grote opleving. Hij verbouwde het kasteel naar de inzichten van die tijd, wat neerkwam op historiserend bouwen.
Met zijn gezin van negen kinderen kwam er weer leven in de brouwerij. Er werden jachtpartijen in de omliggende bossen gehouden en ontvangsten op het kasteel georganiseerd. Na zijn dood raakte het kasteel opnieuw in verval.
Restauratie
Eind negentiende eeuw kwam er in het hele land veel aandacht voor het behoud van monumentale oude gebouwen. Veel kastelen zijn in die tijd gerestaureerd, zoals het Muiderslot, kasteel Radboud en ook kasteel Doorwerth. Hier was het de oudheidkundige F.A. Hoefer (1850-1938) die pleitte voor herstel van het kasteel.
In 1910 restaureerde hij het grootschalig, met behulp van de toen alomtegenwoordige architect Pierre Cuypers (1827-1921), tevens architect van het Centraal Station van Amsterdam en van het Rijksmuseum. Ook de ‘vader van de Nederlandse monumentenzorg‘ Victor de Stuers (1843-1916) is bij de restauratie betrokken geweest.
De voorgevel en hoofdingang van kasteel Doorwerth net na de restauratie van 1910 en nog vóór de totale verwoesting van het kasteel tijdens de Slag om Arnhem in 1944. (foto: Wikimedia / Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)
Slag bij Arnhem
Enkele decennia later was het bijna alsnog einde oefening voor het kasteel. Doorwerth ligt op een steenworp afstand van Arnhem, waar in 1944 de Slag bij Arnhem woedde. Duitse bommen en geallieerde beschietingen verwoestten een groot deel van het kasteel. In 1956 begon men met de restauratie, een werk dat maar liefst 37 jaar in beslag zou nemen.
In 1983 waren de werkzaamheden klaar en drie jaar later heropende prinses Juliana het kasteel. Het kasteel is sindsdien voor iedereen te bezichtigen. Je kunt zelfstandig door het kasteel heen lopen, je hoeft niet met een rondleiding mee te gaan.
Indruk
Zoals bij de meeste kastelen in Nederland is ook in Doorwerth van het interieur weinig tot vrijwel niets bewaard gebleven. Wat je nu ziet staan is speciaal voor de bezoeker bijeengezocht om een geloofwaardige indruk te geven van hoe het er vroeger uitgezien kan hebben. Sommige vertrekken hebben een middeleeuwse stijl, andere lijken weer uit de 16e en 17e eeuw te stammen.
De keuken bevat nog de bakoven, ijzeren fornuis en warmwaterreservoir die in de 19e eeuw zijn aangelegd. Keukengeluiden uit luidsprekers moeten de indruk wekken dat de keukenbedienden ieder moment kunnen binnenkomen om de maaltijden voor de adellijke bewoners te bereiden.
De wapenkamer bevat een middeleeuws harnas, terwijl de bed- en eetkamer naar voorbeeld van 17-eeuwse schilderijen zijn ingericht. Zo zie je van iedere bewoningsperiode wel iets terug in het kasteel.
De ingerichte keuken van kasteel Doorwerth. (foto: Kasteel Doorwerth / Stichting Geldersch Landschap & Kasteelen)
Musea
In het kasteel is ook een aantal musea gevestigd. Het ‘Nederlands Jachtmuseum’ bestaat uit een paar vertrekken in het kasteel waar over de geschiedenis van de jacht verteld wordt. Je ziet er voorwerpen die bij de jacht gebruikt werden, opgezette dieren en schilderijtjes met jachttaferelen. Ook de Nationale Bosbouwcollectie is in het kasteel ondergebracht. Museum Veluwezoom bestaat uit twee zaaltjes waar kleine 19e eeuwse schilderijtjes hangen. Gemaakt door schilders uit twee kunstenaarskolonies uit de buurt laten de werkjes landschappen van de heide- en bosrijke omgeving zien.
Spoken
Ten slotte nog een interessant detail waar in het kasteel ook enige aandacht aan wordt gegeven. Kasteel Doorwerth heeft onder gelovigen in het paranormale een behoorlijke reputatie opgebouwd als spookkasteel. Al lange tijd wordt er gesproken van geesten en witte wieven die hier rond zouden dwalen. In 2004 hebben Britse onderzoekers -volgens eigen zeggen- hier een geestverschijning op video vastgelegd.
Tijdens een alledaags bezoek aan het kasteel loop je echter niet veel kans een spook tegen te komen, maar kun je wel geraakt worden door de eeuwenlange historie die het kasteel ademt.
Zicht op kasteel Doorwerth vanuit de lucht. (foto: Kasteel Doorwerth / Stichting Geldersch Landschap & Kasteelen)
Verder lezen en kijken
- Lees ook het dossier over kastelen in Nederland op GeschiedenisBeleven.nl
- Voor wie meer wil weten over de beroemdste bewoonster van het kasteel: Charlotte-Sophie van Aldenburg-Bentinck.
- Video: Hella Haassa vertelt over mevrouw Bentinck, 6 maart 1990.
- Waar kun je het kasteel Doorwerth vinden?
- In kasteel Doorwerth zijn ook het Nederlands Jachtmuseum en Museum Veluwezoom gevestigd. Beide exposities zijn te bezichtigen tijdens een bezoek aan het kasteel.
- Het programma Man bijt Hond besteedde in 2004 ook aandacht aan het spook van Doorwerth.
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Martin Deinum, eindredactie: Liesbeth Rosen Jacobson, foto’s: Wikimedia, Kasteel Doorwerth / Stichting Geldersch Landschap & Kasteelen