Uitwaaien op het strand, wandelen door het bos of struinen door de Keukenhof. In het voorjaar trekken we graag de natuur in om te genieten van de buitenlucht. Hetzelfde gold voor de Britten aan het einde van de 18e eeuw.
Door Roland Gieles
De waardering voor de natuur nam aan het einde van de 18e eeuw in heel Europa toe. Maar in Groot-Brittannië was deze ontwikkeling vooral bijzonder. Door de Franse Revolutie en de Napoleontische Oorlogen was het voor de Britten moeilijk geworden om naar het Europese vasteland te reizen. Tot die tijd was het gebruikelijk voor rijke jongemannen en kunstenaars om een zogenaamde Grand Tour te maken. Dit was een educatieve reis door Europa, waarbij belangrijke cultuurhistorische plaatsen werden aangedaan.
Nu dat vrijwel onmogelijk was geworden, gingen de toeristen steeds vaker in hun eigen land op zoek naar schoonheid. Zij vonden die schoonheid steeds minder in de cultuur, maar juist meer in de ongerepte Britse natuur.
‘Duivelse fabrieken’
Portret van de dichter William Blake.
Een belangrijke reden hiervoor was de snelle opkomst van de industrie. In Engeland was de Industriële revolutie al in de tweede helft van de 18e eeuw op gang gekomen. Dit had tot gevolg dat de steden zich uitbreidden. Het Britse platteland werd in een hoog tempo ingenomen door nieuwe fabrieken, mijnen en spoorlijnen.
Verschillende Britse dichters bekritiseerden deze ontwikkeling. Zo wilde de mysterieuze William Blake (1757-1827) niets weten van de ‘Duivelse fabrieken’ op ‘het plezierige, groene Engelse land’. De uitstoot van de industrie hulde de steden letterlijk in het duister. De armoede en kinderarbeid gaven de stad bovendien een grimmig karakter.
Blake, die zelf in Londen opgroeide, uitte zijn kritiek onder andere in het gedicht The Chimney Sweeper (‘De Schoorsteenveger’). Het gedicht gaat over de jonge schoorsteenveger Tom. Hij droomde dat een engel zijn vriendjes, die in de schoorstenen waren gestikt, bevrijdde. De engel nam hen mee naar groene velden met helder stromende beken. Hier wasten zij het zwarte roet van zich af en speelden zij als gewone kinderen.
Ansichtkaart
De reizigers lieten de steden dus achter zich liggen. Zij trokken liever naar de nog ongerepte Britse gebieden, zoals het Lake District en Devonshire. Er verschenen kleine reisgidsen, voorzien van gravures, waarop de mooiste bezienswaardigheden van de regio waren aangegeven. Niet alleen kunstenaars, maar ook amateurs namen schetsboeken, potloden en waterverf mee om hun reis op papier vast te leggen.
Voor de amateurs dienden de schetsen en aquarellen als mooie herinnering aan hun reis. De professionele kunstenaars werkten echter voor de markt. Zij verkochten hun tekeningen per stuk als souvenir. Ook lieten zij hun aquarellen van de bekendste en meest pittoreske bezienswaardigheden kopiëren en herdrukken als litho’s. Deze steendrukken konden in grote oplages worden herdrukt en dienden eigenlijk als voorloper van de huidige ansichtkaart.
Volledig onderdompelen
Schilders en aquarellisten werkten hun landschapsaquarellen steeds vaker uit tot olieverfschilderijen. Een van de bekendste Britse landschapsschilders was John Constable (1776-1837), die voornamelijk werkzaam was in de streek East Anglia. Constable wilde in een zo natuurlijk mogelijke stijl werken. Hij nam zijn schildersmaterialen mee naar buiten en verwerkte datgene wat hij zag in olieverfschetsen.
Een bekend voorbeeld hiervan zijn de schetsen van wolkenpartijen. Later werkte hij deze schetsen in zijn atelier verder uit. Ook paste hij ze soms toe in zijn schilderijen.
Een zachtroze avondhemel. Wolkenstudie van John Constable.
De Grand Tour was een gezamenlijke reis, waarbij de jonge, welgestelde Britten wat konden netwerken en borrelen. De nieuwe, binnenlandse reis was heel anders van aard. Men ondernam deze zwerftochten meestal alleen. Het dolen door de Britse oerbossen of langs de kustlijn bood de reiziger de mogelijkheid tot zelfreflectie.
Deze kwaliteit van de natuur werd dan ook geprezen door dichters en kunstenaars. De mens was maar klein ten opzichte van de wonderbaarlijke grootsheid van de natuur. De beste manier waarop hij dat kon ervaren, was door zich er volledig in onder te dompelen.
Narcissen
Met zijn rotsachtige bergen, bossen en meren vormde het Lake District een van de belangrijkste reisbestemmingen. De bekende Britse dichter William Wordsworth (1770-1850) groeide op in dit gebied en woonde er bijna 60 jaar van zijn leven. In zijn gedichten schetste hij een beeld van het vreedzame leven op het platteland.
Huis en tuinen ‘Rydall Hall’ waar de dichter William Wordsworth woonde (foto: RachelRodgers).
In Lines written at a small distance from my house beschreef hij hoe hij met zijn zus de eerste mooie lentedag van maart doorbracht. Hierbij benadrukte Wordsworth dat het ervaren van de natuur hen zoveel opleverde. Al was het zo dicht in de buurt van zijn huis. Het bracht volgens hem meer teweeg dan 50 jaar rationaliteit. Dit was een kritische verwijzing naar het heersende, rationele gedachtegoed van de Verlichting:
One moment now may give us more
Than fifty years of reason;
Our minds shall drink at every pore
The spirit of the season.
I wandered lonely as a cloud is een van Wordsworth’s bekendste gedichten. Hierin beschreef hij hoe hij tijdens een wandeling een groepje narcissen zag staan. De gedachte aan de bloemen bleef hem op elk moment opvrolijken. Tot op heden geldt dit gedicht als een ode aan de vroege lente.
Al dolend en struinend door het veelzijdige landschap, leerde de reiziger zijn eigen land kennen. Natuurlijk hoef je niet per se naar Engeland om te genieten van de natuur. Ook in Nederland is er genoeg te zien. Raak net als Wordsworth in vervoering van de narcissen, tulpen en vogels. Bestudeer de wolkenluchten, zoals Constable. Kortom, geniet van de mooie lentedagen!
Wivenhoe Park in Essex. Een werk van John Constable uit 1816.
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over kunstgeschiedenis en Engeland GeschiedenisBeleven.nl
- Lees het dossier Op reis! met artikel over reizen en toerisme in vroeger tijden op GeschiedenisBeleven.nl
- Lees ook het artikel Engelsen op Grand Tour: toerisme in de 18e eeuw
- Lees And did those feet in ancient time van William Blake.
- Zin gekregen om je ook onder te dompelen in de natuur? Zoek een mooi natuurgebied bij jou in de buurt!
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Roland Gieles, eindredactie en beeldredactie: Verena Demoed, foto’s: Wikimedia