Politicus, dichter en schrijver Pieter Jelles Troelstra (1860-1930) keek tijdens de laatste jaren van zijn leven mijmerend terug op zijn jeugd in Friesland. Wat maakte het hoge noorden voor hem zo bijzonder en welke sporen heeft hij daar achtergelaten?
Door Lars Sanders
Pieter Jelles Troelstra was een van de oprichters van de Nederlandse Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP). De partij werd op 26 augustus 1894 in het leven geroepen en zou tot 1946 blijven bestaan. Zij kwam op voor de belangen van de Nederlandse arbeiders. Troelstra zou jarenlang het boegbeeld zijn, tot hij in 1918 een inschattingsfout maakte.
Troelstra kondigde in de Tweede Kamer aan dat de Nederlandse arbeiders de politieke macht zouden overnemen. Toen hij een week later al tot de conclusie kwam dat hij zich hierin vergist had, was zijn rol in de nationale politiek uitgespeeld. Hij zou nog wel op de achtergrond meewerken aan de ontwikkeling van de Nederlandse sociaaldemocratie.
De primaire aandacht van de voormalig politicus stond na 1918 dus niet langer in het teken van de nationale politiek. Zodoende konden zijn gedachten vol nostalgie afdwalen naar zijn jeugd in Friesland. In het bijzonder het dorp Stiens, waar hij geboren en getogen was. Hij begon dan ook aan het schrijven van zijn memoires: Gedenkschriften (1927).
Broodarme Friese boer
In zijn vanaf 1925 opgestelde memoires wekt Troelstra de indruk af te stammen van een geslacht van broodarme Friese boeren. Dit klopt echter niet. Hij werd op 23 april 1860 in Leeuwarden geboren als zoon van belastingontvanger Jelle Troelstra. In de Friese hoofdstad herinneren momenteel onder andere een standbeeld, een provinciale weg, een plein en een middelbare school aan het feit dat Pieter Jelles Troelstra in deze stad werd geboren.
Het geboortehuis van Troelstra aan de Zuidstreek is echter niet meer te bezichtigen. De straat maakt een verpauperde indruk. Op de plek waar zijn geboortehuis stond, is in 1941 een nieuw pand gebouwd. Alleen een sobere gedenksteen in de gevel van dit pand maakt nog duidelijk dat Troelstra hier geboren is.
Direct achter de brug staat het geboortehuis van Pieter Jelles Troelstra in Stiens. Dit huis is nu niet meer te zien, in 1941 werd hier een nieuw pand gebouwd. (foto: Flickr: IISG)
Goede kusser
Toen Troelstra negen was kreeg zijn vader een betrekking als belastingontvanger in de gemeente Leeuwerderadeel. Het gezin met vier kinderen verhuisde hiervoor naar het zeven kilometer van Leeuwarden gelegen dorp Stiens. Het waren gelukkige jaren voor de jonge Pieter Jelles. Het Friese platteland bood voldoende mogelijkheden voor avontuurlijke jongens van zijn leeftijd. In de omgeving van het dorp werd naar verborgen schatten gezocht en hij kreeg bij de meisjes de reputatie een bijzonder goede kusser te zijn.
Nauwelijks nostalgisch
Stiens is nu een dorp met een regionale verzorgingsfunctie. De weg van Leeuwarden naar Stiens biedt uitzicht op de verderop gelegen zeedijk. Er staan in Stiens nog veel panden overeind die er ook in Troelstra’s jeugdjaren al waren. Toch is het moeilijk een gevoel van nostalgie op te roepen, want de moderne tijd heeft zich ook in Stiens aangediend. Een sportcomplex, winkelcentrum, nieuwbouwwijken en een industrieterrein hebben het beeld van Troelstra’s tijd doen vervagen. Alleen het plein rondom de eeuwenoude kerk is grotendeels ongemoeid gelaten. Hier woonde ook het gezin Troelstra.
In het dorpscentrum werd in 1933 een monument voor Troelstra geplaatst. Dit is nu nog steeds te zien. Opvallend is dat monument niet gewijd is aan de politicus Troelstra, maar aan de dichter. Door zijn politieke bekendheid vergeet men vaak dat hij ook dichter en schrijver was.
Monument voor Pieter Jelles Troelstra in Stiens (foto: Wikmedia)
Moeders monument
Een korte wandeling over het kerkhof in Stiens leidt tot een verrassing: ineens valt het oog van de bezoeker op een sober grafmonument tegen de muur van de kerk. Het graf is jaren geleden al geruimd, maar schijnbaar heeft men het de moeite waard gevonden om het monument te laten staan. Het is het grafmonument van Grietje Landmeter, Troelstra’s moeder, die in 1873 aan de slopende infectieziekte tuberculose overleed. De gang die Troelstra op dertienjarige leeftijd naar het kerkhof moest maken, zou hij nooit vergeten. Op 49-jarige leeftijd schreef hij er zelfs een gedicht over:
“Hoe ik ook snikte bij de groeve,
wat ik daarheen bracht, ik wist het niet,
eerst later, heel veel later, leerde ik
naar jouw verlangen, moederhart!
Nu weet ik, dat die liefdeshonger,
die mij zo voortjoeg levenslang
begonnen is daar bij dat stille graf,
waar ik mijn moeder wenken zag.”
(Bron: Pieter Hagen, vertaling van Fries naar Nederlands)
Grijze haren
Pieter Jelles Troelstra was, naast politicus, ook ijveraar voor de Friese taal. Het gezin Troelstra verhuisde in 1875 weer naar Leeuwarden. Al op de Hogere Burger School en later op de Rijksuniversiteit in Groningen was Troelstra actief als dichter. Hij had contact met andere literair begaafde Friezen en publiceerde gedichten en liederen in het Fries. Zijn Friese jeugd zou hierbij altijd een bron van inspiratie blijven. Op 49-jarige leeftijd schreef Troelstra een ode aan het dorp Stiens:
“Oud dorp, nu zie jij mij weerom. Als kind ging ik bij je vandaan, nu heb ik grijze haren.”
In Leeuwarden en Stiens herinnert nog weinig aan de kinderjaren van Troelstra. Toch bieden de binnenstad van Leeuwarden en het Friese landschap ten noorden van deze stad een mooi decor voor een aangename dag. Het is in deze omgeving niet moeilijk voor te stellen dat Troelstra ‘zijn’ Friesland en met name het dorp Stiens altijd een warm hart zou blijven toedragen.
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over de geschiedenis van Friesland op GeschiedenisBeleven.nl
- Lees ook het artikel Leeuwarden: bakermat Nederlands koningshuis
- Politicus uit hartstocht. Biografie van Pieter Jelles Troelstra (2010), Piet Hagen, Amsterdam
- Gedenkschriften (1927), Pieter Jelles Troelstra, Amsterdam. Te vinden op dbnl.org
- Kijk naar originele beelden van Troelstra, met zijn tweede vrouw Sjoukje Oosterbaan, met zijn biograaf Wiardi Beckman en aansluitend zijn begrafenis:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Lars Sanders, eindredactie: Marleen Boeve, foto’s: Wikimedia en Flickr/Piet Hagen