Al meer dan twee millennia woont het volk de Svan in de Kaukasus. Hun eeuwenoude cultuur heeft veel voortgebracht. Van Middeleeuwse verdedigingstorens tot zeer oude religieuze gebouwen met fresco’s van minstens 1000 jaar oud uit de tijd van het vroege christendom.
Door Gerrit Jan Weikamp
In het voorjaar van 2012 trok ik met een vriend twee weken door Georgië. Terugkijkend is de streek Svaneti het absolute hoogtepunt van die reis geweest. Svaneti ligt in het noorden van Georgië, aan de grens met Rusland en ten oosten van de afvallige regio Abchazië.
Door de zeer hoge ligging in de zuidelijke Kaukasus is het gebied in veel opzichten ongerept gebleven. Zelfs de jaren dat Georgië deel uitmaakte van de Sovjet-Unie hebben maar betrekkelijk weinig sporen achtergelaten in het indrukwekkende berglandschap.
Iedere familie zijn toren
Het volk dat al meer dan twee millennia in Svaneti woont, de Svan, heeft een rijke cultuur met een lange geschiedenis. Hét symbool van de Svan-cultuur zijn de Svan-torens. Deze stenen verdedigingstorens zijn grotendeels gebouwd tussen de 9e en de 12e eeuw en zijn bepalend voor het aangezicht van vrijwel alle dorpen in Svaneti. In de cultuur van de Svan gaat het familieverband boven alles en elke familieclan heeft dan ook zijn eigen toren.
Dit verklaart dat er in één dorp vaak tientallen Svan-torens te bewonderen zijn. Door zich in hun torens te verschuilen, weerden de Svan zich eeuwenlang tegen invallen van vijandelijke stammen uit het Kaukasusgebergte. De Svan-torens vormden zo het alternatief voor de bescherming van burchten en kastelen die de adel op de meeste plekken in Europa bood.
De torens kwamen ook van pas bij het uitvechten van bloedige clanvetes binnen de eigen gemeenschap. Een Svan-toren is meestal niet alleen bedoeld ter verdediging, het gebouw doet ook vaak dienst als stal of als opslagplaats.
De kenmerkende torens van een Svan dorp (Chazhashi). (foto: Georgiaabout.com)
Fresco’s van meer dan 1000 jaar oud
Voordat het christendom in Svaneti zijn intrede deed, kenden de Svan hun eigen godsdienst. De natuur en dan vooral de bergen en de zon, hadden daarin een belangrijke rol. Bepaalde symbolen en gebruiken uit de lokale religie hebben zich vermengd met het Georgisch-Orthodoxe christendom. Zo staan er op de eeuwenoude houten deur van één van de kerken in het dorp Latali vogels afkomstig uit de niet-christelijke Svan-religie gebroederlijk naast christelijke symbolen.
Liefhebbers van kerken en kloosters kunnen in Svaneti sowieso hun hart ophalen. De religieuze gebouwen in de streek zijn niet groot van omvang, maar wel bijzonder vanwege hun ouderdom en de volop aanwezige fresco’s.
Zo bevindt zich hoog boven Latali, op een plek in de bossen die alleen na een stevige klim te voet te bereiken is, het kleine klooster Tangili. Dit klooster bestaat uit een kerk uit de 9e eeuw en een aantal simpele houten huisjes waarin monniken verblijven. Als er iemand aanwezig is met de sleutel, is het mogelijk om de binnenkant van het kerkje te bezichtigen. De prachtige fresco’s zijn meer dan 1000 jaar oud en stammen uit een tijd dat het christendom in Europa nog een religie in opkomst was.
Uitzicht op Talitla en het kleine klooster van het dorpje. (foto’s: Wikimedia)
Georgisch epos
De Taringzel-kerk in het dorp Lenjeri is in veel opzichten uniek. Zo zijn er niet alleen aan de binnenkant van de kerk fresco’s aangebracht, maar ook aan de buitenkant. Weer en wind hebben deze 600 jaar oude schilderingen behoorlijk aangetast, maar toch is met name aan de noordzijde nog heel duidelijk een scene uit het Georgische epos Amiran-Darejaniani te zien.
De held van het verhaal wordt getoond terwijl hij met zijn zwaard op het duivelse figuur Devi inhakt. Binnenin de kerk is een afbeelding van Sint Joris die de Romeinse keizer Diocletianus doodt. Sint Joris neemt in het Georgisch-Orthodoxe geloof een belangrijke plaats in en zijn afbeelding is dan ook in veel kerken te vinden.
Buiten de kerk van Lenjeri staan twee grote zwarte kookpotten, die onmiddellijk associaties met Asterix oproepen. Deze vermoedelijk eeuwenoude potten, worden tot op de dag van vandaag door de Svan gebruikt tijdens dorpsfeesten.
Werelderfgoedlijst
Het toerisme staat in Svaneti nog in de kinderschoenen en richt zich helaas meer op wintersport dan op de cultuurhistorie van de streek. Er is eigenlijk maar één plaats waar het onvermijdelijk is om andere toeristen tegen te komen: Ushguli. (zie foto bovenaan)
Deze kleine gemeenschap bevindt zich aan de voet van de berg Shkhara, met een top op bijna 5200 meter het hoogste punt van Georgië. Ushguli ligt op een vlakte zo’n drie kilometer lager dan het hoogste punt van de berg. Het dorp staat op de werelderfgoedlijst van Unesco en trekt mede daardoor zoveel bezoekers. Zij kunnen zich vergapen aan een groot aantal Svan-torens tegen het prachtige decor van de Shkhara en andere bergen.
De overweldigende natuur van Svaneti. (foto: Wikimedia)
Geen openluchtmuseum
Door de afgelegen ligging en de beschermde status van Unesco, is het alsof in Ushguli de tijd heeft stilgestaan. Het overal scharrelende vee, de traditioneel geklede inwoners en het ontbreken van moderne gebouwen maken Ushguli tot een unieke plaats.
Toch krijg je als bezoeker niet het gevoel in een openluchtmuseum rond te lopen. Misschien komt dat omdat het dorp in de winter soms maandenlang van de buitenwereld afgesneden is en de Svan dan volledig op zichzelf zijn aangewezen.
Een bezoek aan Svaneti betekent niet alleen een kennismaking met de boeiende geschiedenis van de Svan, maar ook met de overweldigende natuur waarin zij leven. Op mij heeft Svaneti een onuitwisbare indruk gemaakt. Wie in de gelegenheid is om een reis naar Georgië te maken, zou ik op het hart willen drukken een aantal dagen voor Svaneti uit te trekken.
Verder lezen en kijken
- Lees ook deel 2 en 3 van dit drieluik over een bezoek aan Geörgie:
2. Parels van de Georgische geschiedenis
3. Genieten van Georgische grottensteden - Dominicus reisgids Georgie / Armenie door karel Onwijn
- Bradt Travelguide Georgia door Tim Burford
- Op Flickr staan ook mooie fotoalbums over de historische streek Svaneti.
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Gerrit Jan Weikamp, eindredactie: Margriet Pflug, beeldredactie: Jos Groenendaal, foto’s: Gerrit Jan Weikamp, Gijs Theunissen en Wikimedia.