Waar komt de symboliek van de rode loper vandaan? Het gebruik ervan is ontstaan uit een mix van mystiek, macht en marketing.
Door Maarten Brand
Rood beschermt tegen kwaad, brengt geluk en stemt de goden gunstig. Eeuwenlang koppelen mensen in verschillende culturen goddelijke of magische machten aan rood. Al in de pre-historie hadden grotschilders de gewoonte om dieren in rode oker of ijzeroxide te schilderen om de jacht te bespoedigen of vruchtbaarheid te toveren.
Met wat etymologische tussenstapjes is de verfstof rode oker in verband te brengen met het woord toveren, of zaubern in het Duits. Het woord in beide talen is afkomstig van het oud-Noorse taufr. Wat weer is gerelateerd aan het Angelsaksische teafor. En dat betekent rode oker.
Bloed drinken
De magische betekenis van rood heeft de millennia doorstaan in vele betekenissen, meer dan hier genoemd kunnen worden. Een paar voorbeelden: in Europa gebruiken neolithische jagers en Germaanse krijgers rood om hun wapens te schilderen. En ze beschilderen zichzelf met het bloed van gedode dieren. Romeinse gladiatoren drinken bloed van hun stervende tegenstanders om hun kracht over te nemen. Romeinse bruiden dragen een rode voile, een gebruik dat ook vandaag nog in Zuid-Europese landen in zwang is.
In Duitsland is rood beddengoed tot de Middeleeuwen gebruikt als bescherming tegen zogenaamde rode ziekten, als koorts en huiduitslag. En het zou ook helpen om miskramen te voorkomen. In het Byzantijnse rijk is rood voorbehouden aan de elite en een verboden kleur voor het gewone volk. De kleur heeft er, net als de keizer, een sterke heilige connotatie. Zo’n heilige betekenis heeft rood ook in de Bijbel, zo betekent het Hebreeuwse woord voor rood onder andere Adam.
Rood krijgt daarnaast ook negatieve betekenissen toegeschreven: in veel culturen staat rood voor oorlog, wraak en verleiding. Maar die andere kant van rood heeft met de ontwikkeling van de rode loper niets te maken.
De hoge status van rood heeft ook een praktische verklaring. Tot ver in de Middeleeuwen is de kleurstof rood (of purper, een paars-rode tint) zo kostbaar dat het alleen voor koningen en goden bereikbaar is.
Een groot rood tapijt in dit werk van Domenico di Bartolo uit 1440. (foto: Wikimedia)
Oriëntaalse tapijten
Het gebruik van tapijten heeft een simpeler oorsprong. Een koning hoeft niet op dezelfde aarde te lopen als het plebs. Dus wat is er nou beter dan een vorst te ontvangen met een goddelijk rood tapijt. In het toneelstuk Agamemnon (458 v. Chr.) van de Griekse tragediedichter Aischylos (ca. 525 v. Chr. – 456 v. Chr.) staat de vroegste verwijzing naar een rood (purperen) tapijt als welkom. In dit stuk keert koning Agamemnon terug van de Trojaanse oorlogen. Zijn vrouw Clytemnestra ontvangt hem met een purperen tapijt; de kleur van de goden. Agamemnon protesteert: “Ik ben een sterveling, een man, ik kan niet zonder vrees lopen over deze geverfde pracht.”
Het gebruik van rode tapijten in de moderne tijd begint aan zijn opmars in de Middeleeuwen, als geïmporteerde oosterse tapijten hun intrede doen als statussymbool. Dit gebruik vermengt zich met de oude tradities uit de Griekse en Romeinse geschriften die vanaf de 14e eeuw bij de elite weer in zwang komen.
Op schilderijen duiken steeds vaker rode oriëntaalse tapijten op. Niet toevallig liggen deze meestal aan de voeten van belangrijke figuren als Maria of onder tronen van koningen. Bij gewone lieden ligt het tapijt op tafel. Een uitzondering hierop is het schilderij Het Arnolfini-huwelijk van Jan van Eyck uit 1434, waar een rood tapijt naast het bed ligt. Een combinatie van statusverhoging en het geloof in de mystieke kracht van rood als middel tegen miskramen.
Rood tapijt naast het bed op het schilderij ‘Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw’ van Jan van Eyck.
Hollywood-première
Rood emancipeert met de introductie van synthetische verven halverwege de 18e eeuw. Vanaf dat moment is de illusie van het privilege van rode tapijten voor iedereen bereikbaar. En uiteindelijk doet de rode loper als marketinginstrument zijn intrede. De New York Central Railroad is in 1902 de eerste met een rode loper voor hun 20th-century-limited passagierstrein; een gebruik dat bekend is geworden als ‘the red-carpet treatment’.
Van een Amerikaanse spoorwegmaatschappij is het uiteindelijk een kleine stap naar Hollywood. Op 18 oktober 1922 opent de Amerikaanse ondernemer Sid Grauman het Egyptian Theater. De openingsfilm – Robin Hood – is de eerste Hollywood-première. Maar voor dit verhaal nog belangrijker: er is een rode loper. Het is de wereldpremière van Hollywood als filmwalhalla en het begin van de rode loper als ontvangstmedium voor de goden van het entertainment.
Mindere goden
Ook vandaag de dag geeft een rood tapijt nog status bij de ontvangst van koningen en staatshoofden. Maar in onze Westerse, ontkerkelijkte maatschappij moeten de oude elites en goden naast zich de moderne goden van muziek, film en massaconsumptie dulden. Wellicht dat dit de goden ongunstig stemt, want tijdens de laatste Haarlemse ‘shoppingnight’ regende het pijpenstelen.
Verder lezen en kijken
- Een Engelse vertaling van het toneelstuk Agamemnon is hier te vinden.
- Meer over rood op deze site, maar niet op zondag.
- Lees hier meer over tapijten, niet alle links werken.
- Veel plaatjes van tapijten op tafels en onder tronen zijn hier te vinden.
- Brassat, Wolfgang, Tappiserien und Politik, Funktionen, Kontexte und Rezeption eines Repräsentatives Mediums, Mann, Berlijn, 1992.
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Maarten Brand, eindredactie: Margriet Pflug
