De tegenstelling kan haast niet groter zijn: het opgroeien van het witstaarthertje Bambi en het opgroeien van het hoertje Pepi. Beide personages komen voort uit de fantasie van Felix Salten (1869-1945). Wie was hij en hoe kwam hij tot het schrijven van twee zo verschillende boeken?
Door Simone Timmermans
Salten wordt in 1869 in Hongarije geboren als Siegmund Salzmann. Al snel verhuist zijn familie naar Wenen, waar het voor Joden op dat moment nog beter leven is. Tijdens zijn werk voor een verzekeringsmaatschappij begint Salzmann uit verveling met het schrijven van gedichten en boekrecensies onder het pseudoniem Felix Salten.
Hij sluit zich aan bij de kring van schrijvers Jung Wien, en door te trouwen met actrice Ottilie Metzeles (1868-1942) krijgt Salten een aanstelling als kunst- en theatercriticus voor de Wiener Allgemeine Zeitung. De jonge schrijvers leiden een ongedwongen leven tijdens het fin de siècle. Wel merken ze met name door de komst van burgemeester Karl Lueger steeds meer van het broeiende antisemitisme in Wenen.
Geen onschuldig kinderboek
In 1896 krijgt Salten de kans feuilletonchef bij de Wiener Allgemeine Zeitung te worden. Hoewel hij zich beroepsmatig voornamelijk met journalistiek bezighoudt, schrijft hij daarnaast politieke essays, proza en toneelstukken. Al snel verschijnt er vrijwel jaarlijks een werk van zijn hand. Het bekendste werk van Salten verschijnt in 1923; wereldwijd worden er van de roman Bambi. Eine Lebensgeschichte aus dem Walde miljoenen exemplaren verkocht. Schrijver Thomas Mann (1875-1955) brengt Bambi onder de aandacht van Walt Disney.
Vijf jaar na de verschijning van het boek wordt de film Bambi voor het grote publiek vertoond. Met slechts negenhonderd gesproken woorden moet de film het hebben van de schoonheid van de natuur.
Het ontwerp van de cover van de allereerste druk van Bambi. Eine Lebensgeschichte aus dem Walde. Rechts: beeld uit de Walt Disney tekenfilm Bambi.
Voor Salten vormde de natuur altijd een grote inspiratiebron. Zijn huis aan de Oostenrijkse Attersee maakte het voor Salten mogelijk overdag te gaan jagen, en ’s avonds in Salzburg te genieten van muziek en theater. Op deze manier meende hij te kunnen ontsnappen aan het opkomende nationaalsocialisme. Salten omschreef het zelf als volgt: “Er zijn drie wegen om te ontsnappen: door naar klassieke muziek te luisteren, door goede boeken te lezen of door te dwalen door de velden en bossen.”
Bambi was dan ook niet bedoeld als onschuldig kinderboek, maar als een spiegel voor de volwassenen van die tijd. In de dierenpersonages kon Salten zijn kritiek op de samenleving kwijt, zonder dat hij herkenbare namen noemde.
Schandaal
Bambi betekende voor Salten zijn grote doorbraak als schrijver, maar zo’n twintig jaar voor Bambi verscheen een populair verhaal dat eveneens aan hem wordt toegeschreven. Tot op de dag van vandaag is het echter onzeker of Josefine Mutzenbacher oder die Geschichte einer Wiener Dirne von ihr selbst erzählt door Salten geschreven is.
Alle vermeende auteurs, waaronder Saltens goede vriend Arthur Schnitzler, ontkenden, maar het succes was en is er niet minder om. Sinds de verschijning van het boek in 1906 werden er meer dan 3 miljoen exemplaren verkocht, en werden er meerdere parodieën gemaakt. Tegenwoordig kun je in Wenen een rondleiding volgen die je langs de bordelen van toen en de geschiedenis van de prostitutie in Wenen leidt.
De vijftigjarige courtisane Mutzenbacher, Pepi, kijkt in het boek terug op haar eigen leven. Zeer expliciet en uitgebreid beschrijft ze haar seksuele ontdekkingstocht, die ze op vijfjarige leeftijd begon.
Haar levensloop lijkt vanaf bladzijde één van het boek te bestaan uit het ontdekken van haar verlangens, met haar broertje, vader, leraar en de priester. En daar houdt het niet mee op. Niet verwonderlijk dat het boek in het begin van de vorige eeuw een groot schandaal opleverde. Salten wilde met het boek naar verluidt laten zien hoe groot de seksuele hypocrisie en het machtsmisbruik toentertijd was.
Josefine versus Bambi
Hoewel het verschil in onderwerp niet groter had kunnen zijn, zijn diverse critici van mening dat beide boeken ook veel overeenkomsten vertonen. Zo staan de jonge Bambi en de jonge Josefine beide op het punt de wereld te ontdekken en hun onschuld te verliezen. Bambi ontdekt de sadistische aard van de mens in de vorm van de jager, Josefine verliest haar naïviteit als ze zich bewust wordt van de keerzijde van haar losbandige bestaan. De angst voor syfilis en arrestaties maakt haar hard en berekenend.
Het succes van beide boeken heeft voor Salten persoonlijk weinig opgeleverd, althans in Europa. Het nationaalsocialisme rukte in Duitsland en Oostenrijk steeds verder op. Hitler verbood Bambi in 1936: het boek zou een allegorie zijn op de behandeling van Joden in Europa.
Na de Kristallnacht werd het leven in Wenen voor Salten onmogelijk. Met zijn vrouw en twee kinderen vluchtte hij naar Zürich. Daar leverde Bambi hem een redelijk luxe leven op. In Europa verkocht het boek niet meer, in Amerika daarentegen was het succesvol.
Het deed Salten niet veel. Hij had maar weinig kunnen betekenen voor zijn vaderland Oostenrijk, hij had het moeten verlaten, en kreeg tot zijn dood in 1945 niet meer de kans te genieten van het door hem zo geliefde Oostenrijkse platteland.
Felix Salten met zijn zoon en dochter rond 1910. (foto: Wikimedia)
Verder kijken en lezen
- Meer artikelen over literatuur op GeschiedenisBeleven.nl
- Boek: Felix Salten: Man of Many Faces (2010) Beverley Driver Eddy, Ariadne Press
- Bambi. Eine Lebensgeschichte aus dem Walde (1923) Felix Salten, Ullstein
- Lees online het boek Josefine Mutzenbacher oder die Geschichte einer Wiener Dirne von ihr selbst erzählt (1906)
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Simone Timmermans, eindredactie: Sofie Mulders, beeldredactie: Marjolein van der Vlies, foto’s: Wikimedia
