Maar liefst 42 keer wist de Duitse dictator Adolf Hitler aan een moordaanslag te ontsnappen. Telkens wist de Führer op tijd te ontkomen, of had hij domweg geluk. In dit artikel een impressie van de meest opzienbarende aanslagen die op Adolf Hitler gepleegd zijn.
Door Enne Koops
De meeste daredevils probeerden de Führer om te brengen met explosieven. Zo legde een groepje Poolse partizanen vijfhonderd kilo TNT onder een verkeersader in Warschau, waar Hitler tijdens een parade in september 1943 zou passeren. Om onbekende redenen gebeurde er niets op het moment suprême, toen de Duitse leidsman en zijn gevolg het betreffende kruispunt overstaken.
Sommigen zetten gifgas in, sluipschutters, poederbrieven of een zelfmoordcommando. Maar bommen bleven het populairste middel, vanwege hun verwoestend potentieel. Amerikaanse piloten bijvoorbeeld bombardeerden op 4 november 1943 met vier vliegtuigen een hotel in Milaan, waar de Führer zich zou schuilhouden. Hitler bevond zich op dat moment echter in zijn tweede bunker de Wolfschanze in Oost-Pruissen, vlak bij de Poolse grens.
Eind april 1945, een paar weken voor de algemene Duitse capitulatie, bestookte op zijn beurt de RAF met 359 Lancasters en 16 Mosquito’s de Berghof, Hitlers Oostenrijkse onderkomen. Deze raid, gedoopt als Operation Hellhound, vernietigde de naburige villa’s van Hermann Göring en Martin Bormann, evenals een SS-kazerne. Maar Hitler zat intussen ‘veilig’ in Berlijn.
Architect met gifgas
De architect Albert Speer (1905-1981) – lange tijd een van de loyaalste nazi’s – was van plan om zijn baas om te brengen met gifgas dat moest ontsnappen via de ventilatieschachten van de Führerbunker. Het verluchtingssysteem was echter net een week voor het plan vervangen.
Althans, zo vertelde hij het zelf tijdens de Neurenberger processen, tot grote woede van de eveneens in Neurenberg aanwezige Hermann Göring, die Speer een verrader vond en terecht het vermoeden had dat Speer met deze bekentenis – die hij combineerde met de enige nazi-schuldbelijdenis – zijn straatje wou schoonvegen.
Dat lukte tot op bepaalde hoogte. Speer was een van de weinige topnazi’s die niet de doodstraf kreeg, maar 20 jaar gevangenisstraf.
Hitler met zijn architect Albert Speer (rechts) in 1938.
Twee flessen cognac
Weer een andere hoge officier, Rudolf-Christov von Gersdorff (1905-1980), probeerde als zelfmoordterrorist Hitler te vermoorden. ‘Het móét gebeuren. Hitler moet als een dolle hond worden afgemaakt’, zei hij tegen een medecomplotteur. Von Gersdorff mocht de Führer rondleiden op een tentoonstelling en had de ontsteker al in werking gezet, afgesteld op 10 minuten.
De moordenaar in spe was echter zo zenuwachtig dat Hitler de zaak niet vertrouwde en tijdens de presentatie al na één minuut wegliep. Von Gersdorff had nog voldoende tijd om de bom, in de binnenzak van zijn colbert, buiten werking te stellen.
Op 13 maart 1943 wist een stel andere militairen, vlak voor take off, twee flessen cognac gevuld met explosieven Hitlers privévliegtuig binnen te loodsen. Een geschenk voor de Führer, bitte schön.
Waarschijnlijk door de extreme kou in het vliegtuig (de verwarming was defect) weigerden de bommen af te gaan. Een van de samenzweerders haastte zich – na het slechte nieuws van Hitlers landing – richting Berlijn, waar hij de flessen omruilde voor betere cognac. De Führer had ze gelukkig nog niet in ontvangst genomen. Degene met wie hij het pakket ruilde, de topnazi Heinz Brandt (1907-1944), zat op het moment van de overhandiging glimlachend met het cadeau te jongleren. Anderhalf jaar later ontsprong Brandt de dans niet: door een bomaanslag die bekend werd als Operation Walküre, verloor hij zijn voet.
Operation Walküre
De moordpoging van de officier Claus von Stauffenberg (1907-1944) is het bekendste complot, mede door de speelfilm Valkyrie uit 2008, met Tom Cruise in de gedaante van Claus en Carice van Houten als diens vrouw.
Het Stauffenberg-plan was gedurfd. Eerst zou Von Stauffenberg zijn werkgever ombrengen met twee kneedbommen in een aktetas, om vervolgens te ontsnappen en met circa 200 medestanders een staatsgreep te plegen vanuit Berlijn. Omdat Von Stauffenberg vanaf juni 1944 regelmatig bij de hoogste militaire besprekingen aanwezig was, kon hij – na drie mislukte pogingen – op 22 juli van datzelfde jaar toeslaan.
De aanslag in de Wolfschanze leverde om diverse redenen niet het gewenste effect op. Claus werd die dag vervroegd naar de briefing geroepen en kon daarom maar één van de twee kneedbommen tijdig prepareren. Daarnaast bleek dat het overleg niet in de reguliere ruimte, maar in een zaal met meerdere ramen plaatsvond.
De explosie had hierdoor minder impact dan de bedoeling was. Ook hing Hitler over een tafel heen, die een groot deel van de klap opving.
Dat iemand het koffertje verplaatst had, ten slotte, is een suggestie die de Britse Hitler-kenner Roger Moorhouse afdoet als een onbewezen historische gissing.
Toen de rook was opgetrokken bleek Der Adolf slechts lichtgewond te zijn.
De schade na de mislukte moordaanslag door Claus von Stauffenberg in Hitler’s bunker Wolfsschanze. Op de foto o.a. Herman Göring. (foto: Wikimedia)
Bloedwraak
Vanwege hoogverraad kregen Claus en de meeste van zijn kompanen de doodstraf. Een van hen, veldmaarschalk Erwin von Witzleben (1881-1944), werd na het showproces – geleid door de krijsende opperrechter Roland Freisler – opgehangen aan een pianosnoer, dat via een grote vleeshaak langzaam omhoog getrokken werd.
Intussen legden SS’ers zijn gruwelijke doodstrijd vast op de camera, zodat de Führer (die een grote filmfanaat was) er later nog eens kijkplezier aan kon beleven. De gezinnen van de hoofdverdachten, vrouwen met kinderen, stuurden de nazi’s meteen richting het concentratiekamp.
Deze maatregel stond bekend als Sippenhaftung (‘bloedwraak’), de standaard gevangenisstraf voor familieleden van dissidenten. Nog was de wraakzucht van Hitler niet gestild, want in de dagen na de aanslag vonden in heel Duitsland naar schatting 7.000 arrestaties plaats.
Hond Blondi
Waar 42 teleurgestelde Duitsers, Polen, Britten en anderen niet in slaagden, kreeg Hitler zelf wel voor elkaar: het arrangeren van zijn vertrek naar de eeuwige jachtvelden. Aan Hitlers zelfmoord gingen enkele dierlijke taferelen vooraf, die zich concentreerden rond zijn hond Blondi, een geschenk van Martin Bormann.
Deze herdershond vormt een treffende metafoor van het zieke wereldbeeld van de Führer. Blondi was de grote lieveling van Hitler, maar werd op 29 april 1945 vergiftigd met cyaankali. Haar puppy’s kregen op het buitenplein naast de Führerbunker de kogel. Een dag later legde Der Adolf, tijdens het galgenmaal, fijntjes aan zijn tafelgenoten uit op welke manier je het beste honden kon laten paren.
Dit opmerkelijke gespreksonderwerp lanceerde hij vlak voor de collectieve zelfmoord van hemzelf, zijn kersverse vrouw Eva, de familie Goebbels en een aantal andere topnazi’s.
Hitler met zijn hond Blondie en Eva Braun. (foto: Wikimedia)
‘Belachelijke bacterie’
De voorvallen rond Blondi symboliseren treffend de nationalistische, racistische en sociaaldarwinistische hondsdolheid van de dictator: het Duitse Dritte Reich, bevolkt door blonde Ariërs (the fittest), zou na een allesvernietigende struggle for life tot stand moeten komen. En zo niet, dan had Groß-Deutschland feitelijk geen bestaansrecht meer. Hitler verwoorde dit in 1941 klip-en-klaar:
‘Mocht het Duitse volk niet langer sterk genoeg of bereidwillig zijn, laat het dan maar ten onder gaan en door een andere, sterkere macht vernietigd worden (…) Ik zal om het Duitse volk geen traan laten.’
Menselijk lijden raakte de Duitse dictator totaal niet, en evenmin het lijden van “zijn” Arische ras. ‘Het medelijden’, zei Hitler’, ‘kent maar één handeling: de zieke te laten sterven’. Hij bezocht dan ook nooit gewonde soldaten in het ziekenhuis, kwam nimmer in de platgebombardeerde Duitse steden en heeft nooit één stap gezet in een concentratiekamp.
Volgens zijn biograaf Ian Kershaw was de mensheid in Hitlers ogen slechts een ‘belachelijke bacterie in de kosmos’. Dat gold natuurlijk evenzeer voor het dierenrijk, de hond Blondi niet uitgezonderd.
Geluk bij een ongeluk?
Valt het te betreuren dat de tientallen aanslagen op Hitler mislukt zijn? Achteraf bezien niet. De Führer was vanuit militair-strategisch oogpunt bepaald geen hoogvlieger. Voor het bespoedigen van de Duitse capitulatie was het dan ook eerder een voordeel dat hij in leven bleef.
Precies met dit argument lieten de Britten eind 1944 Operation Foxley schieten, die beoogde om Hitler bij de Berghof in Oostenrijk door een sluipschutter om te brengen. Een van de planmakers, luitenant-kolonel Ronald Thornley, merkte met Brits gevoel voor ironie op: ‘Hij is nog steeds bij machte de meest zinnige strategische evaluaties van tafel te vegen en zo de zaak van de geallieerden geweldig van dienst te zijn.’
Misschien was het wel een geluk bij een ongeluk dat Hitler 43 levens had.
Hitler bekijkt de kaart met de generaals Keitel, Paulus en Brauchitsch in oktober 1941. (Foto: Bundesarchiv)
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over Hitler of de Tweede Wereldoorlog op GeschiedenisBeleven.nl
- Het boek ‘Hitler. De aanslagen‘ (2008) van de Britse historicus Roger Moorhouse analyseert twintig mislukte pogingen om Adolf Hitler uit de weg te ruimen.
- Bekijk de trailer van de film Valkyrie met Tom Cruise over de aanslag op Hitler door Von Stauffenberg:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Enne Koops, foto’s Wikimedia (cc)
