Het kleine huisje voor de grote tsaar

donderdag 27 oktober 2011

In Zaandam staat een stukje uniek historisch erfgoed: het Czaar Peterhuisje. De Russische tsaar Peter de Grote verbleef hier in 1697 een week lang. Sindsdien hebben koningen en keizers het huisje bezocht. Een huisje met een bizar verhaal.

Door Martin Deinum

Denk je eens in: je werkt in een autofabriek. Een paar dagen eerder heb je een nieuwe collega gekregen. Hij komt uit Amerika en spreekt nog niet zo goed Nederlands. Maar hij is wel enorm leergierig. Plotseling kom je erachter dat het Barack Obama blijkt te zijn! De auto-industrie in de VS is in het slop geraakt en heeft behoefte aan nieuwe technologische kennis. De president himself is daarom incognito in jouw fabriek komen werken om die kennis te verwerven.

Daar staat hij nu, met een plaksnor, een valse baard en gekleed in een overall naast je op de werkvloer. Volkomen ondenkbaar toch? Maar de waarheid blijkt vaak vreemder dan fantasie: iets meer dan 300 jaar geleden bleken de scheepsbouwers van Zaandam ineens samen te werken met niemand minder dan de tsaar van Rusland.

Achterlijk land

Rusland is eind 17e eeuw in vrijwel ieder opzicht een achterlijk land. Tsaar Peter de Grote, bijnaam van Peter I Aleksejevitsj Romanov (1672-1725), vindt dat hier een eind aan moet komen. Hij wil zijn land moderniseren, en opstuwen in de vaart der volkeren. Rusland moet daarvoor allereerst kennis opdoen van de nieuwste wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen.

De Republiek der Nederlanden is in die tijd één van de meest ontwikkelde landen ter wereld. Vooral in de scheepsbouw is de Republiek onovertroffen. Hier worden schepen in alle soorten en maten gemaakt. Dus waar beter het scheepsbouwersvak te leren dan in de Republiek?

Grote Gezantschap

Tsaar Peter, dan 25 jaar oud, staat aan het hoofd van het zogenoemde Grote Gezantschap. Het gezantschap is een groep van zo’n 250 mensen die in de jaren 1697/1698 een reis naar West-Europa maken om kennis te verwerven. En Rusland is niet het enige land dat op deze manier te werk gaat. Er zijn wel meer landen die missies uitzenden naar de Republiek om kennis op te doen.

Peter pakt het echter op een aparte manier aan: hij maakt zich los van dit gezelschap en vaart in een bootje incognito naar Zaandam. Dit dorp is beroemd om zijn scheepswerven, en Peter wil hier aan de slag.

Hij geeft zichzelf uit voor onderofficier Pjotr Michajlov en logeert bij één van de inwoners, Gerrit Kist. Deze smid heeft enige tijd in Moskou gewerkt en heeft tsaar Peter daar al eens ontmoet. Hij is de enige van de inwoners die het geheim van de tsaar kent. Zo begint Peter als een 17e eeuwse stagiair aan zijn werk als scheepsbouwer.

Bezienswaardigheid

De anonimiteit is echter van korte duur. Peter is een opvallende verschijning met zijn lengte van 2,04 meter, in een tijd dat de gemiddelde Nederlandse man slechts 1,65 meter lang is. Ook was het niet zo handig dat hij met een gevolg van zes mannen, uitgedost in Russische kledij, aankwam. Wat al helemaal niet hielp is dat een in Moskou wonende timmerman aan zijn vader in Zaandam schreef dat de tsaar naar de Republiek was vertrokken en dat hij misschien wel een bezoek aan Zaandam zal brengen.

Deze timmerman gaf ook meteen een beschrijving van Peter’s uiterlijk. Geruchten vliegen over en weer in het dorp en een paar dagen na zijn aankomst wordt Peter’s identiteit onthuld.

Vanaf dat moment blijven de Zaankanters hem lastig vallen. Met de typische Hollandse directheid staan ze Peter als een bezienswaardigheid aan te gapen, wijzen hem na en roepen naar hem. Met weinig vertoon van ontzag. Voor Peter, gewend aan een behandeling als de machtige tsaar die hij is, is dit een enorme vernedering.

Al snel heeft hij er genoeg van en vertrekt hij naar Amsterdam. In totaal heeft hij slechts een week in Zaandam doorgebracht. En toch groeit het huisje waar hij logeerde uit tot een monument van Russische-Nederlandse betrekkingen.

Om het Tsjaar Peterhuisje te beschermen is er een pand omheen gebouwd. Dit museum is te vinden aan de Krimp 23 te Zaandam. (foto: Zaans Museum)

Het huisje

Het huisje staat nog op precies dezelfde plaats als in 1697. De moderne bebouwing is er rondom opgerezen, zodat het nu middenin een woonbuurt staat. Overigens niet geheel toevallig de Russische buurt genoemd. In 1632 van oud scheepshout gebouwd, is het één van de oudste, nog bestaande houten huisjes van Nederland. Het is klein, de begane grond bestaat uit slechts twee kleine kamertjes. Een trap leidt naar een bovenverdieping. Deze is jammer genoeg tegenwoordig niet meer te bezichtigen.

Op panelen buiten het huisje wordt in het kort de geschiedenis van de reis van Peter, de Zaanstreek en de scheepsbouw in Peter‘s tijd verteld. Om het huisje te beschermen tegen weersinvloeden is er in 1895 een gebouw overheen gebouwd. Ook dit fraaie gebouw is inmiddels uitgeroepen tot rijksmonument.

Het interieur is eenvoudig: een houten tafel en enkele houten stoeltjes. Aan de wanden hangen schilderijen met de beeltenis van Peter, en enkele memorabilia zoals het dodenmasker van Peter.

De wanden zijn binnen grotendeels overdekt met de namen van bezoekers, ingekerfd dan wel opgeschreven. Je kunt je verwonderen over het feit dat het vroeger kennelijk normaal werd gevonden om een historisch uniek gebouw te bekrassen en te bekladden.

Het interieur van het Tsaar Peter Huisje is eenvoudig en bestaat uit een houten tafel en enkele houten stoeltjes. (foto: Zaans Museum)

Napoleon

Een bezoek aan het Czaar Peterhuisje is voor een geschiedenisliefhebber zeer de moeite waard. Je treedt in de voetsporen van Russische tsaren en presidenten, Nederlandse koningen en zelfs een keizer, Napoleon Bonaparte, die er ook ooit allemaal een bezoek aan hebben gebracht. Het verhaal gaat dat Napoleon nog de beginletter van zijn voornaam in de wand heeft gekerfd, achter het deurtje van de bedstee. De enthousiaste gids kan je echter al snel uit de droom helpen: dit blijkt een fabeltje.

Standbeeld

Heb je het huisje bezocht hebt, loop dan nog even Zaandam in. Op de Dam staat een standbeeld van Peter, afgebeeld als scheepsbouwer. Een extra herinnering aan het bizarre feit dat in 1697 de oppermachtige Russische tsaar een week lang aan het werk is geweest als een eenvoudige arbeider op een Zaanse scheepswerf.

Verder lezen en kijken