Bloemeneiland met een zwart randje

dinsdag 26 juni 2012

Het Duitse eiland Mainau, gelegen in het Bodenmeer, wordt geroemd om haar prachtige sprookjesachtige natuur en haast mediterraan klimaat. Maar haar geschiedenis is minder mooi. Historici onthullen nu de zwarte kanten van dit paradijsje en die zijn gelinkt aan het Derde Rijk.

Onvergetelijke bloemenzee, eiland van verlangen, majestueuze pracht; het zijn slechts een paar uitdrukkingen om Mainau te beschrijven. De bloemen en planten maken het eiland tot een geliefde plek voor toeristen uit de hele wereld. Ook de vlindertuin, het barokke slot en de kerk zijn populair. Niet voor niets bezoeken meer dan één miljoen mensen per jaar het eiland.

Versterken van de schoonheid

De natuurpracht vormt de trots van het eiland. De adellijke familie die Mainau sinds 1932 in bezit heeft, doet veel om de schoonheid van het eiland te behouden en te benadrukken. Zo worden de 18e eeuwse tuinen perfect onderhouden en werken de Bernadottes samen met de bekende Duitse expressionistische kunstenaar Stefan Szczesny (1951). Zijn sculpturen sieren sinds 2007 het eiland. Sommige zwart en van staal, andere juist kleurrijk en keramiek. Allemaal om de schoonheid van Mainau te versterken.

De verfraaiing van Mainau begint bij de voorvader van de Bernadottes, Frederik I, groothertog van Baden. Hij liet onder andere een park met tropische bomen aanleggen die hij veelal zelf van verre reizen mee had gebracht. Zijn dochter Victoria schonk het eiland aan haar zoon, prins Wilhelm van Zweden (1884-1965). Deze gaf het op zijn beurt in 1932 aan zijn zoon Lennart (1909 – 2004). Toen Lennart trouwde zonder toestemming van de Zweedse regering, kreeg hij de achternaam Bernadotte.

De Bernadottes keken lange tijd liever naar de schoonheid van het eiland dan naar het minder prettige verleden van Mainau. Tot nu. Door druk vanuit de lokale bevolking onderzoekt een commissie van drie historici de geschiedenis van het eiland. Geen eenvoudige opgave; de Bernadottes hebben namelijk zelf een hand gehad in het nazi-verleden van Mainau en worden daar niet graag aan herinnerd.

Buste van Lennart Bernadotte op het eiland Mainau, tussen de bloemen waar het eiland zo beroemd om is. (foto: Wikimedia)

Rustoord: voor wie?

Graaf Lennart Bernadotte werkte voor de Tweede Wereldoorlog al nauw samen met de nationaalsocialistische vrijetijdsorganisatie Kraft durch Freude. In 1935 hadden al 50.000 arbeiders een uitstapje naar Mainau gemaakt. In de zomer van 1943 verpachtte Bernadotte het eiland aan het Duitse Organisation Todt, een bouwmaatschappij van het Derde Rijk. Zelf verbleef hij vanaf 1939 in het neutrale Zweden.

Organisation Todt renoveerde het slot op het eiland om er een rustoord voor nazi-officieren van te maken. Naast het slot werden drie barakken gebouwd om het personeel in onder te brengen. Het naderende einde van de oorlog gooide echter roet in het eten en de nazi-officieren hebben het eiland nooit gebruikt.

Bernadotte heeft altijd volgehouden dat hij Mainau onder dwang verpachtte. Onderzoek wijst uit dat hier nooit sprake van is geweest. Bernadotte profiteerde zelfs van de afspraak: hij ontving 5000 Reichsmark per maand en afgesproken was dat het eiland in stand zou blijven.

Het slot van het eiland Mainau. (foto: Wikimedia)

Frappant is, dat in plaats van nazi-officieren, juist nazi-slachtoffers hun rust vonden op Mainau. Gelegen in de Franse bezettingszone diende Mainau in mei 1945 als sanatorium voor Franse overlevenden uit Dachau.Bij de Amerikaanse bevrijding van dit concentratiekamp in april 1945 bleek dat er tyfus was uitgebroken.

Ongeveer 4000 voormalige gevangenen werden naar de eilanden Mainau en Reichenau gebracht om daar op krachten te komen. Bewoners moesten plaats maken voor de overlevenden uit Dachau en hadden nauwelijks tijd gehad om te vertrekken.

Een overlevende beschrijft:

“Overal in het huis stond nog eten en persoonlijke eigendommen. We sliepen in echte bedden. Dat er geen schoon beddengoed op lag, daar hielden we ons niet mee bezig”.

Marionetten

Een Franse journalist berichtte over de situatie op Mainau: “In het park zie je bijna overal mannen met geschoren hoofd en vreemde blik. Hun kleding wappert om hun verschrikkelijk vermagerde ledematen. Ze lijken op zoek, zonder twijfel op zoek naar zichzelf.” De jarenlange nazi-drill had marionetten van de bevrijde gevangenen gemaakt. “Als ze aangesproken worden, schieten ze in de houding en nemen hun pet af. Ze weigeren hardnekkig deze weer op te zetten. Dan lijk je wel gek. Alleen tijd zal ze leren dat de Gestapo niet meer bestaat.”

Het slot op Mainau werd omgebouwd tot ziekenhuis. Ook in de leegstaande barakken werden ernstig zieken ondergebracht. Hier probeerden specialisten de ondervoede mensen te laten wennen aan eten. Drieëndertig van hen overleefden het niet en werden op het eiland begraven.

Overal op het eiland Mainau zijn sculpturen van de kunstenaar Stefan Szczesny te vinden. De famillie Bernadotte probeert hiermee de schoonheid van het eiland te benadrukken. (foto’s: Wikimedia)

Sporen uitwissen

De overlevenden keerden terug naar Frankrijk, de inwoners van Mainau en Reichenau betrokken hun huizen weer. Vaak bleken deze geplunderd en verwoest tijdens hun verblijf elders in Duitsland. Ook uit het slot waren spullen verdwenen. Graaf Bernadotte wees bij zijn terugkomst in januari 1946 direct naar de voormalig gevangenen en kreeg een schadevergoeding van de Franse regering. Naderhand bleek dat vooral de inwoners van het eiland tafelzilver en kunst hadden laten verdwijnen. De gevangenen hadden hier niets mee te maken. Bernadotte heeft daarvoor nooit zijn excuses aangeboden.

Hij leek eigenlijk zo snel mogelijk alle sporen van het nazi-verleden uit te willen wissen. Na zijn terugkeer liet Bernadotte in 1946 de 33 lichamen opgraven en naar Frankrijk sturen. De barakken werden in 1951 afgebroken.

Zodoende is er op Mainau niets meer dat aan deze tijd herinnert. Op aandringen van diverse historici en de lokale bevolking hebben de Bernadottes een onderzoeksteam ingesteld dat het recente verleden van Mainau in kaart zal brengen.Een steen met daarop de namen van de gestorvenen en een informatieplaquette over de nazi-tijd zullen waarschijnlijk in de herfst van 2012 op Mainau geplaatst worden.

Uitzicht vanaf het eiland Mainau (foto: Wikimedia)