Ver buiten het centrum van Berlijn vind je het Olympiastadion. Nu thuishaven van de Berlijnse voetbalclub Hertha BSC, eens een nazibouwwerk voor 74.000 toeschouwers. Met een wandeling om het stadion heen besef je dat het immense terrein een bewogen geschiedenis kent.
Door Simone Timmermans
De high society van Berlijn woonde aan het begin van de vorige eeuw veelal in het rustige stadsdeel Grunewald. Geen wonder dat er in 1909 een paardenrenbaan geopend werd. Drie jaar later werd duidelijk dat de renbaan uitgebreid zou moeten worden. Duitsland had namelijk de Olympische Zomerspelen van 1916 naar zich toe weten te halen en een groot stadion had de stad nog niet. Het toekomstige Duitse Stadion bood plek aan 40.000 mensen.
De Eerste Wereldoorlog maakte echter een abrupt einde aan de Olympische droom. Het stadion werd bij het uitbreken van de oorlog gesloten, om een jaar later als legerhospitaal te dienen.
Olympische droom
Tegen het einde van de jaren twintig kwam de droom van een Olympisch stadion weer terug. Hiervoor zou het Duitse Stadion omgebouwd moeten worden. Maar deze keer leek de economische crisis van de jaren dertig roet in het eten te gaan gooien. Duitsland was bovendien uitgesloten van het Internationaal Olympisch Comité omdat het verantwoordelijk werd gehouden voor de Eerste Wereldoorlog. Toch stemde het IOC ermee in de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn te houden.
Toen Adolf Hitler in 1933 Rijkskanselier werd, drukte hij direct zijn stempel op de plannen voor het stadion. Deze waren geïnspireerd door het oude Rome, maar hadden ook duidelijke nazistische kenmerken. Door de verhoudingen van het stadion voel je je als bezoeker bijvoorbeeld behoorlijk klein. De afmetingen benadrukten de vermeende grootsheid van het naziregime. De Olympische Spelen konden namelijk prima gebruikt worden als nazipropaganda naar de wereld toe.
Maar dan moest er wel wat aan het stadion veranderen. Dit betekende het afbreken van het oude stadion. Onder leiding van architect Werner March (1894-1976) werd het Duitse Stadion gesloopt en binnen twee jaar vervangen door een immens natuurstenen bouwwerk, het Reichssportfeld.
Foto links: Adolf Hitler met het Olympisch Comité. Foto rechts: Jesse Owens heeft de gouden medaille gewonnen op het onderdeel verspringen (foto’s: Wikimedia)
Feestelijke façade
Het Reichssportfeld vormde vanaf 1 augustus 1936 twee weken lang het decor van de elfde Olympische Zomerspelen. Hitler had beloofd dat de NSDAP de Spelen niet voor propagandadoeleinden zou gebruiken en dat deelnemers niet gediscrimineerd zouden worden. De Duitse kranten matigden hun toon, antisemitische teksten verdwenen uit het straatbeeld en Berlijn straalde.
Hoewel Duitsland de meeste medailles haalde, ging de aandacht vooral naar de Amerikaanse zwarte atleet Jesse Owens (1913-1980), die vier gouden plakken won. Dit kwam niet overeen met de vermeende superioriteit van het Arische ras volgens de nazi-ideologie. Hitler hoefde Owens niet te feliciteren, vooraf was bepaald dat hij gast was bij de Spelen en geen medaillewinnaars zou ontvangen.
Slechts weinigen in zowel binnen- als buitenland wisten de indrukwekkende feestelijke façade van de Spelen te doorbreken en het naziregime te doorzien.
Het Olympiastadion in augustus 1936. (foto: Wikimedia)
Catacomben
Al vanaf 1937 werd het stadion op de naderende oorlog voorbereid. De catacomben moesten als bunker kunnen dienen en grote voorraden munitie, voedingsmiddelen en wijn werden in het stadion opgeslagen. Tegen het einde van de oorlog gebruikte de Duitse radio de catacomben.
Na de capitulatie van Duitsland werd vrij snel begonnen met het opruimen van het gebied rond het stadion. Dat was een en al kraters van gevallen bommen, lijken, brokstukken van het stadion en resten van barricades. Het stadion zelf was nauwelijks beschadigd, de reusachtige klokkentoren op het Maifeld had wel schade opgelopen. Al in juni 1945 kon het Duitse volk weer zwemmen in het zwembad ten noorden van het stadion. Lang mocht de pret niet duren want de Britten bezetten in juli het hele stadionterrein.
Zij besloten in 1947 de bouwvallige klokkentoren op te blazen. De klok zelf werd begraven om deze voor metaaldieven te behoeden. Beetje bij beetje kregen de Duitsers het terrein terug. Op 12 juni 1949 werd het stadion zelf weer officieel Duits en van Reichssportfeld omgedoopt in Olympiastadion. De klokkentoren werd opnieuw opgebouwd, evenals de Langemarckhalle.
Een van de sculpturen van Joseph Wackerle met op de achtergrond de herbouwde klokkentoren. Rechts: de Olympische bel van de Spelen in 1936. (foto’s: Simone Timmermans)
Neonazistisch gedenkoord?
Sindsdien is er veel veranderd in en om het Olympiastadion Berlin. Het werd deels overdekt en Hitlers eretribune werd verkleind. Dit om te voorkomen dat het stadion een neonazistisch gedenkoord zou worden.
Ondanks de vele wijzigingen in de architectuur blijft het stadion en het terrein eromheen nationaalsocialisme uitstralen. Is het de grootsheid of de natuurstenen gevel? Het is moeilijk precies te duiden waardoor dit komt. Aan de westzijde van het terrein ligt het Maifeld. Dit immense evenemententerrein was oorspronkelijk bedoeld voor de jaarlijkse meivieringen onder het nationaalsocialistische regime.
Tijdens een wandeling om het stadion heen vallen ook direct de statige sculpturen van beeldhouwer Joseph Wackerle op. De beelden laten zien hoe het ideaaltype van de ariër er volgens de nazi’s uit ziet.
Toch is het Olympiastadion meer dan een historisch gebouw. Sinds 1963 is het de thuisbasis van voetbalclub Hertha BSC en worden er grote sportwedstrijden als het WK atletiek en FIFA-wereldbekerwedstrijden georganiseerd. En niet alleen voor sport is het stadion van belang. AC/DC, de Stones en Madonna deden het stadion tijdens hun wereldtournees aan. In 2013 zal Bon Jovi in het stadion optreden.
Uit een beladen verleden heeft het Olympiastadion Berlin zich ontwikkeld tot een toplocatie voor sport, muziek en amusement. En voor business events kan men de Jesse-Owens-Lounge huren…
Tegenwoordig is het Olympiastadion de thuisbasis van de voetbalclub Hertha BSC en vinden er grote popconcerten plaats (foto: Wikimedia)
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over Duitsland of Berlijn op GeschiedenisBeleven.nl
- De officiële website van het Olympiastadion Berlin
- Beelden van de Olympische Zomerspelen van 1936: de openingsceremonie en Jesse Owens wint het koningsnummer: de 100 meter hardlopen voor heren
- Nazipropaganda voor Berlijn 1936
©GeschiedenisBeleven.nl, redacteur: Simone Timmermans, eindredacteur: Marcel Möller, beeldredacteur:Joris Bruins, foto’s: Simone Timmermans en Wikimedia
