De roots van Vincent van Gogh liggen in Brabant. Dankzij de Stichting Samenwerkingsverband Van Gogh in Brabant kunnen we in vijf Brabantse gemeenten de sporen van de kunstenaar volgen. Deze zijn echter niet allemaal even zichtbaar.
Door Gudrun Kummerer
Vincent van Gogh (1853-1890) beleefde zijn jeugd in Brabant. In Zundert werd hij geboren en groeide hij op, in Tilburg kreeg hij tekenlessen, in Etten oefende hij zijn tekenkunst, en in Nuenen maakte hij zijn eerste grote meesterwerk: De Aardappeleters (1885).
Het begin in Zundert
De tocht in de voetsporen van de kunstenaar begint natuurlijk in Vincents geboorteplaats Zundert. Hier staat het Vincent van Goghhuis. Het betreft niet zijn geboortehuis maar wel een prachtig pand in een onopvallend plaatsje. Helaas valt mijn bezoek net tussen twee van de wisseltentoonstellingen in van kunstenaars die zich door Van Gogh hebben laten inspireren. De gastvrouw vertelt echter enthousiast over de vaste presentatie en deze is zeer de moeite waard.
Voor de vaste presentatie De wortels van de meester geldt het credo ‘klein maar fijn’. Met een koptelefoon op doorloop je twee ruimtes. In een ervan staan meubels en fotolijsten met touchscreens opgesteld. Zodra je bij een meubelstuk of touchscreen staat, krijg je een verhaal te horen dat daarbij hoort. Deze worden door Vincent ‘zelf’ verteld. De verhalen zijn persoonlijk, en geven een kijkje in de vaak tragische familiegeschiedenis van Van Gogh en in zijn intiemste denkwereld.
Presentatie in het Vincent van Goghhuis in Zundert. (foto: Vincent van Gogh Huis)
In de tweede ruimte zijn op beeldschermen en op de wanden kunstwerken en citaten te zien van kunstenaars die door Van Gogh zijn geïnspireerd. Zij vertellen waarom en hoe hij hen heeft geraakt. Via deuren met daarop een zelfportret Van Gogh verlaat de bezoeker de tentoonstelling.
Om de hoek van het museum is een kerkhofje waar de kleine Vincent van Gogh ligt. Hij was een broertje van de kunstenaar, dat een jaar voor de geboorte van de bekende Vincent is overleden. In de voormalige kosterswoning vlakbij stuit de bezoeker op een atelier, waar kunstenaars uit binnen- en buitenland op uitnodiging in de geest van Van Gogh werken.
Vage sporen in Etten
De speurtocht wordt voortgezet in Etten. Het Van Gogh Informatiecentrum presenteert het dorp als de plaats waar Van Gogh de basis legde voor zijn latere meesterwerken. De bezoeker moet echter na een speciale Van Gogh-wandeling door Etten-Leur constateren dat die basis nog maar weinig om het lijf heeft.
De route voert onder meer langs de kerk waar Vincents vader gepredikt heeft en een kapelletje dat voorkomt in correspondentie tussen Vincent en zijn vader. Toch herinneren de andere ‘sporen’ in Etten nog maar weinig aan de kunstenaar. Van de meeste plekken waar de bezoeker langs geleid wordt, kan alleen uit de wandelgids opgemaakt worden dat er in de tijd van Vincent iets heeft gestaan. Zo stond de door Vincent getekende Stationsstraat toen nog vol knotwilgen. Alleen voor echte liefhebbers kan het mooi zijn om schetsen te herleiden tot deze plaats maar voor de gemiddelde bezoeker is het straatje niet onaardig maar zeker geen omweg waard.
Dat geldt ook voor de plek waar ooit een boerderij stond waar een van de mannelijke modellen van Van Gogh woonde. Alleen de wandelgids helpt de bezoeker zich een voorstelling van deze plek te maken, want er is niets van de oorspronkelijke boerderij over.
In de wandelgids staat ook een stukje over de nog wel bestaande ‘moeierboom’ (linde) uit 1650. Deze zou in Vincents tijd “ongetwijfeld ook al een opvallende boom” zijn. Dat is wel erg ver gezocht. Het gevoel bekruipt je, dat je een stadswandeling maakt waarbij iedere strohalm is aangegrepen om een verband met Van Gogh te leggen. Een prettig tijdverdrijf, maar het laat letterlijk minder van de kunstenaar zien dan gehoopt.
In Etten tekent Van Gogh voornamelijk de boeren op het land, de arbeiders, en het landschap zelf. Deze tekening van Van Gogh komt uit 1881. (foto: Wikimedia)
Vincents Tekenlokaal in Tilburg
In Tilburg kan het voormalige paleis van koning Willem II worden bezocht. Hier was de rijks-HBS gevestigd, waarvan Vincent in 1866 leerling werd. In Vincents Tekenlokaal stap je een reconstructie van zijn tekenlokaal binnen, dat is voorzien van moderne audiovisuele technieken. Via touchscreens en prachtig historisch fotomateriaal komt de bezoeker veel te weten over Vincent als leerling, zijn tekenleraar Constant Huijsmans (1810-1886) en het toenmalige Tilburg.
Beneden lokt het hypermoderne tekenlokaal dat voor de leerlingen van nu is gemaakt. Zij maken op digitale tekenborden hun eigen kunstwerken. Ook spelen ze educatieve spelletjes over Van Gogh op diverse iPads die ter beschikking worden gesteld.
De fusie van verleden en heden zijn zelden zo mooi vormgegeven. Net als in Zundert is deze tentoonstelling klein maar fijn en met liefde en kwaliteit gemaakt.
De reconstructie van het tekenlokaal in Tilburg waar Vincent van Gogh vanaf 1866 tekenles kreeg. (foto: DigiDaan, Vincents Tekenlokaal Tilburg)
Van Gogh Village Nuenen
Andere sporen van Van Gogh zijn te vinden in Nuenen. Het dorp pretendeert een waar openluchtmuseum te zijn met 21 gebouwen en plekken die herinneren aan Van Gogh. De wandeling langs 17 informatiezuilen lost alle beloftes in. Bij iedere informatiezuil stuit je op iets tastbaars uit Vincents werk of levensloop.
Het kleine kerkje dat hij zo vaak heeft geschilderd bijvoorbeeld, of het huis waar hij heeft gewoond en waar hij ongelukkig verliefd werd op zijn buurmeisje. Nuenen geeft een mooi beeld over de kunst, familie en liefde in het leven van Van Gogh en is een must als je je dicht bij Van Gogh wilt wanen.
Links: het ouderlijk huis van Vincent van Gogh in Nuenen. Rechts: het kerkje in Nuenen dat Vincent van Gogh vaak geschilderd heeft. (foto’s: Wikimedia)
Eerbetoon
De Brabantse tocht zorgt dat de bezoeker veel over Van Gogh te weten komt. Je ontdekt tevens plekjes in deze provincie die je anders niet zo snel zou bezoeken. De koppeling tussen Van Gogh en deze plaatsen is duidelijk ook aangegrepen om de eigen gemeente toeristisch te promoten. Je kunt de kennismaking met het Brabantse leven van Vincent daardoor in vele varianten combineren met een kennismaking met de Brabantse natuur of cultuur. Zo kun je van iedere locatie een dagje uit maken. De instanties faciliteren daar ook in met allerlei arrangementen. Van Gogh en Brabant zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden
Verder lezen en kijken
- Meer informatie over de gehele Van Gogh route door Brabant
- Boek: De Zaaier, Het begin van een carrière. Vincent van Gogh in Etten (2010), Rebecca Nelemans & Ron Dirven.
- Boek: Van Gogh. The Life (2011), Steven Naifeh & Gregory White Smith.
- Meer weten over Vincent van Gogh? Bezoek ook het Van Gogh Huis in Nieuw-Amsterdam (Drenthe) en het Van Gogh Museum in Amsterdam.
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Gudrun Kummerer, eindredactie: Marleen Boeve, beeldredactie: Anna Hoekstra, foto’s: Wikimedia, Vincent van GoghHuis Zundert, DigiDaan Vincents Tekenlokaal Tilburg, Van Gogh Brabant.
