De klopgeest van koningin Sophie

woensdag 4 december 2013

Het geloof dat de geest na de dood voortleeft en dat je daarmee in contact kan komen, is van alle tijden. In de 19e eeuw werd het oproepen van geesten een enorme rage. Zelfs op Paleis Noordeinde zou het gespookt hebben…

In onze tijd hebben we Derek Ogilvie en Char, die claimen dat ze in contact staan met geesten aan gene zijde. In de tweede helft van de 19e eeuw is Europa nog heviger in de ban van het spiritisme. Deze religieuze stroming leert dat de geest en het lichaam twee verschillende zaken zijn. De dood betekent wel het eind van het lichaam, maar niet van de geest. Die raakt los van het lichaam en leeft voort, in de geestenwereld. Iedereen die daar gevoelig voor is kan in contact komen met de geesten.

Home, de populaire spiritist

Duizenden mensen werpen zichzelf op als medium en beweren dat zij in contact kunnen komen met de doden. Van de lagere klassen tot de hogere klassen, spiritisme is voor alle rangen en standen. Voor de meesten levert het vooral een spannend avondje op. Slechts weinigen zijn er serieus mee bezig.

Het overgrote deel van de mediums blijkt vroeg of laat een oplichter te zijn. Er is echter één medium dat nooit ontmaskerd werd.

Dit was Daniel Dunglas Home (spreek uit: joem), de beroemdste spiritist van de 19e eeuw. Op jonge leeftijd verhuist hij met zijn ouders van Schotland naar de Verenigde Staten. Al vroeg ontdekt hij zijn paranormale gaven. Hij geeft spectaculaire seances, die enorm populair worden. Ze omvatten het bekende repertoire van dansende tafels, klopgeluiden, materialisaties van geesten en levitatie (zweven).

Waar andere mediums erop staan dat de kamer verduisterd wordt, voert hij seances uit in helder verlichte kamers. Hoewel hij onderworpen wordt aan tests, wordt hij nooit op bedrog betrapt. Hij vraagt nooit geld voor zijn optredens, en lijkt dus niet uit op geldelijk gewin, zoals veel andere mediums.

Sophie, de ongelukkige koningin

De populariteit van Home leidt ertoe dat hij ook mag optreden in de allerhoogste kringen. Zo treedt hij in 1857 op voor de Franse Keizer Napoleon III Bonaparte (1808-1873) en wordt hij een jaar later uitgenodigd om seances op te voeren voor de koningin der Nederlanden. Dit is op dat moment Sophie van Württemberg, de echtgenote van koning Willem III (1817-1890).

Sophie is hoogst intelligent, belezen, warm en elegant. Helaas is haar man dat allemaal niet. Ook wel Koning Gorilla genoemd, wordt onze toenmalige koning consequent en door meerdere bronnen omschreven als driftig, lomp, boers en losbandig. Het huwelijk tussen deze twee totaal niet bij elkaar passende mensen is heel slecht en Sophie is diep ongelukkig. Tot overmaat van ramp sterft één van haar zoontjes, Maurits, in 1850 op zevenjarige leeftijd aan hersenvliesontsteking.

Links: een portret van Sophie van Württemberg, koningin der Nederlanden van 1849 tot 1877, in 1863. Rechts: een portret van het spiritistisch medium Daniel Dunglas Home.

Spiritueel bezoek op Paleis Noordeinde

Sophie heeft, zoals zovelen in haar tijd, belangstelling voor spiritisme. Mogelijk heeft zij via de Bonapartes, waar zij bevriend mee was, al over Home gehoord. In ieder geval wordt hij uitgenodigd op Paleis Noordeinde en op verschillende avonden in februari 1858 geeft hij zijn seances.

De precieze gang van zaken tijdens Homes bezoek aan het paleis is onduidelijk. De verschillende bronnen waarin de gebeurtenissen zijn vastgelegd, geven niet allemaal dezelfde lezing. Home heeft in het blad Spiritual Magazine over zijn bezoek geschreven. Sophie heeft er in een brief aan haar vriendin Lady Malet over geschreven. Sophie schrijft zelf dat er vier seances werden gehouden, Home meent dat er wel negen gehouden werden. Uit deze bronnen valt ruwweg het verloop van de laatste avond op te maken.

De laatste seance

Tijdens de eerste paar seances die gehouden worden, gebeurt er niets. De koningin stelt voor om van kamer te veranderen, misschien is de huidige kamer niet de juiste. Ze lopen door twee vertrekken, en opeens voelt Home het: de volgende is de juiste kamer voor een seance. Sophie is niet verbaasd. “Ik wist wel dat het deze kamer moest zijn,” zegt ze. De kamer blijkt die van haar overleden zoontje te zijn, waar het kinderspeelgoed nog in ligt.

Kennelijk wil de koningin de kamer in de toestand laten zoals die was bij het leven van haar zoontje. Hier wordt de laatste seance gehouden.

De deelnemers zitten rond een tafel. Al snel zien ze hoe een zijden zakdoek zich verheft van de tafel en voor hen langs zweeft, als vastgehouden door een onzichtbare hand. Een zware gouden bel maakt eenzelfde luchtreis. Even later laat een klopgeest zich horen. De deelnemers roepen de letters van het alfabet af en bij bepaalde letters geeft de klopgeest een klop. Zo worden er namen en zinnen gevormd.

Welke zinnen er door de ‘geesten’ precies gevormd worden, is helaas niet door de aanwezigen overgeleverd. Op het hoogtepunt van de seance voelt Sophie een koude hand die haar vinger vastgrijpt, een hand waar geen lichaam aan vast zit. Kan dit de gematerialiseerde geestenhand van haar overleden zoontje zijn?

Ontroerd

Uit het gebeurde tijdens deze avond maakt Home op dat de geest van Maurits nog steeds in het paleis aanwezig is. De koningin is enorm ontroerd en schenkt Hume een ring met saffieren en diamanten en een vel papier met de tekst “Met dankbaarheid zal ik steeds blijven denken aan de seance met de heer Home. Sophie.” Ze schrijft hier later over: “Dit behoort werkelijk tot de meest bijzondere ervaringen van mijn leven.”

Home blijft de rest van zijn leven nog actief op het gebied van spiritisme, totdat hij in 1886 op 53-jarige leeftijd sterft. Koningin Sophie is hem voorgegaan, zij sterft in 1877 op 59-jarige leeftijd.

Of de verschijnselen op die avond in 1858 nu bedrog waren of niet, ze hebben de ongelukkige koningin Sophie een goed gevoel én een mooi verhaal voor latere generaties opgeleverd.

Portret van koningin Sophie der Nederlanden op haar doodsbed (1877).

Verder lezen en kijken

Meer artikelen over het Nederlands koningshuis op GeschiedenisBeleven.nl
Mario Gibbels schreef over deze gebeurtenissen in ‘Klopgeesten in Paleis Noordeinde’, in: Jaarboek Oranje-Nassau Museum (1997)
Boek: Sophie. Koningin der Nederlanden. (2011), Dianne Hamer, Uitgeverij Verloren
Hella Haasse editeerde de correspondentie van koningin Sophie: Een vreemdelinge in Den Haag. (1984), Hella S. Haase en Prof. S.W. Jackman, Uitgeverij Sijthoff