In 1947 stuitte een bedoeïen in een grot nabij Qumran op een aantal rollen. Zonder idee van de onschatbare waarde, verkocht hij ze door aan een antiekhandelaar. Pas later zou blijken dat hij was gestuit op de archeologische ontdekking van de eeuw.
Door Marian Leppers
De rollen, ook wel bekend als de Dode Zeerollen, geven ons een uniek inzicht in het Jodendom tussen 3e eeuw v.Chr. tot de 1e eeuw n.Chr. Maar wat hebben deze rollen ons nu eigenlijk geleerd en wat is de historische waarde van deze vondst voor onze kennis van het Jodendom?
Conservering
In elf grotten vlakbij de Dode Zee zijn tussen 1947 en 1956 in totaal meer dan 900 documenten gevonden. Ze bevatten, voornamelijk Hebreeuwse, teksten uit de ontstaansperiode van het Jodendom en zijn de oudste Bijbelse teksten die ooit gevonden zijn.
Ruim 2000 jaar zijn de rollen bewaard gebleven in de stabiele omgeving van de grotten vlakbij de Dode Zee. De temperatuur was constant, evenals de luchtvochtigheid. Sinds hun ontdekking hebben wetenschappers zich echter zorgen gemaakt over de conservering van de rollen. Pogingen om ze intact te houden, door ze te beplakken met plakband, bleken desastreus voor de conditie van het materiaal.
Tegenwoordig worden de rollen bewaard in een speciaal archief, waar ze nauwlettend in de gaten worden gehouden. Door de digitalisering van de rollen zijn de teksten bovendien voor wetenschappers en andere geïnteresseerden van over de hele wereld toegankelijk.
De grot nabij Qumran waar de Dode Zeerollen gevonden zijn (foto: Flickr)
Tweedehands kennis
Tot nu toe bestond onze kennis van het Jodendom uit die periode voornamelijk uit de Apocrypha en Pseudepigrapha. Omdat deze teksten uit de joodse Bijbel (Tenach) in vertaalde vorm zijn overgeleverd, is de informatie die we hierin vinden tweedehands.
Doordat er bij vertalingen het gevaar bestaat dat er iets van de betekenis verloren gaat, werd met de vondst van de oorspronkelijke teksten in de Dode Zeerollen alle onzekerheid weggenomen.
Inhoud van de vondst
De Dode Zeerollen kunnen grofweg ingedeeld worden in Bijbelse werken en overige religieuze teksten die niet in de bijbel staan, waaronder commentaren, wetten, poëzie en hymnen. De Bijbelse teksten komen grotendeels overeen met de Masoretische Tekst,de grondtekst van de joodse Bijbel.
Van alle teksten die nu voorkomen in de joodse Bijbel, behalve het boek Ester, zijn exemplaren gevonden. Door deze ontdekking kunnen wetenschappers de precieze ontwikkeling van de teksten volgen.
Een unieke rol gevonden in Grot 3. Anders dan de overige Dode Zeerollen, is de tekst van deze rol geschreven op metaal in plaats van perkament of papyrus. De tekst is geschreven in een vierkant vormig script in het vroeg-Hebreeuws. (foto/tekst: Het Drents Museum)
Nieuwe teksten
Naast de teksten die overeenkomen, zijn er ook teksten ontdekt die nog niet eerder bekend waren en dus niet voorkomen in de Bijbel van nu, zoals enkele psalmen van koning David en Jozua en profetieën van Jeremia en Daniël. Dit geeft aan dat de inhoud van de Bijbel nog niet definitief vastgesteld was rond het begin van onze jaartelling. De denkwereld van de joodse gemeenschap was dus veel gevarieerder dan tot nu toe werd aangenomen.
De Dode Zeerollen werpen tevens nieuw licht op apocalyptische werken, reflecties op het einde van de wereld. Hoewel voorheen werd aangenomen dat deze werken slechts een marginaal fenomeen waren, kan door de vondst van meerdere apocalyptische werken zoals Pseudo-Daniël en Pseudo-Ezekiel deze aanname terzijde worden geschoven. Ook zijn er nieuwe verhalen over Bijbelse figuren aan het licht gekomen, zoals Abraham en Noach. Eén hiervan legt uit waarom God Abraham vroeg om zijn enige zoon Izaäk te offeren.
Aardewerken bord, kom, drinkbeker, vaas, kan, kannetje, kookpot en voorraadkruik uit Qumran, eerste eeuw v. Chr. – 68 n. Chr.. (foto/tekst: Drents Museum)
Grote waarde
Ook gevonden objecten uit de nederzetting in Qumran geven een beeld van de mensen die er woonden. Tijdens de Bar Kokhba Opstand (132-136), een opstand van Joden tegen de Romeinen die hen overheersten, zochten joodse vluchtelingen hun toevlucht in de grotten rondom Qumran en lieten daar hun sporen na.
Hun teksten tonen de moeilijkheden en zorgen die deze mensen hadden. Zo zijn er brieven gevonden van en naar de leider van de opstand, evenals militaire, financiële en persoonlijke documenten. Doordat de meeste teksten een specifieke datum hebben, zijn ze van grote waarde voor wetenschappers.
Overeenkomst met het Christendom
Over de relevantie van de teksten als bron voor het ontstaan van het Christendom bestaat veel discussie. Zo zijn er theorieën die de Dode Zeerollen de evolutionaire link tussen het Jodendom en het Christendom noemen. De rollen beschrijven namelijk joodse opvattingen en concepten die overeenkomen met christelijke, zoals een messias, een goddelijk oordeel en het einde van de wereld.
Toch moeten de rollen volgens andere opvattingen niet gezien worden als bron van het Christendom. Hoewel de teksten gaan over het leven ten tijde van Jezus, wordt de zoon van God, of zijn volgelingen nergens bij name genoemd.
Opvallend is dat de term Zoon van God wel in de rollen voorkomt, maar dat die term niet verwijst naar Jezus. Het belang van de rollen voor het Christendom zou dan ook meer liggen in het geven van een maatschappelijke context.
Kritiek
De lange tijd, zo’n vijftig jaar, tussen de spectaculaire vondst en de uiteindelijke openbaring van de teksten heeft ten slotte tot veel kritiek geleid. In die tijd hadden slechts een handvol specialisten toegang tot de teksten, die weinig naar buiten brachten over de inhoud ervan. Geruchten deden zelfs de ronde dat het Vaticaan de inhoud geheim wilde houden. Pas in 1990 kwam hierin verandering in toen een nieuwe hoofduitgever besloot de rollen openbaar te maken.
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over de oudheid, archeologie of het Midden-Oosten op GeschiedenisBeleven.nl
- De tentoonstelling De Dode Zeerollen is te zien t/m 5 januari 2014 in het Drents Museum.
- Bekijk het digitale archief op www.deadseascrolls.org.il.
- Bekijk deze BBC documentaire over de ontdekking en conservering van de vondst:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Marian Leppers, eindredactie: Richard Calis, beeldredactie: Richard Calis, foto’s: Flickr, Wikimedia Commons en Het Drents Museum
