Op de Utrechtse Heuvelrug, vlakbij het plaatsje Austerlitz, kom je te midden van de bossen een piramide tegen. Niet van steen, maar van zand en grasplaggen. Hoe bezigheidstherapie voor soldaten een aandenken aan de Franse tijd opleverde.
Het is 1804. De Franse legers van Napoleon (1769-1821) bezetten een groot deel van Europa. Ons land is in 1795 onder de voet gelopen en heet vanaf dat moment de Bataafse Republiek.
Op de heide bij Zeist bevindt zich een Frans-Bataafs soldatenkamp. Het staat onder leiding van de opperbevelhebber van het Franse leger in de Bataafse Republiek, generaal Auguste Frédéric Louis Viesse de Marmont (1774-1852). Een trotse en ambitieuze man die de soldaten van dit kamp, gelegen tussen Zeist en Woudenberg, laat oefenen voor een invasie van Engeland.
Een duurzaam monument
Maar alsmaar oefenen en verder niets te doen hebben wordt op een gegeven moment saai. Als generaal moet je oppassen dat je mannen zich niet gaan vervelen. Marmont weet wat te doen: hij besluit zijn mannen een monument te laten oprichten.
Hij had in Napoleons leger gediend gedurende de Egyptische veldtocht (1798-1801) en had daar de piramiden van Gizeh bewonderd. Die stonden er al vele eeuwen, en Marmont wilde zelf ook ‘een duurzaam monument’ oprichten dat de tand des tijds zou doorstaan. Zijn monument zou een piramide worden.
Generaal de Marmont had inspiratie voor ‘zijn’ pyramide opgedaan tijdens de Egyptische veldtocht van Napoleon. (foto: Wikimedia)
Bouw in 27 dagen
Deden de oude Egyptenaren twintig jaar over het bouwen van een piramide, de troepen van Marmont hebben slechts 27 dagen nodig.
Op 10 september 1804 is het Marmont zelf die de ceremoniële eerste schep zand laat vallen op het hoogste punt van de Utrechtse Heuvelrug. Daarna is het de beurt aan de soldaten die in ploegendienst zandzakken leegstorten tot er een grote berg ontstaat. Op de berg leggen ze graszoden en heideplaggen om de traptreden te vormen, net als bij een echte piramide.
De officieren van de hogere rangen ontkomen er ook niet aan: iedereen moet meehelpen.
Eerbetoon aan Napoleon
Op 10 oktober 1804 is de 23 meter hoge piramide af. Er bovenop plaatst men een 13 meter hoge houten zuil, een obelisk. Ook dit is van de oude Egyptenaren afgekeken. Obelisken zijn gedenktekens waarop overwinningen werden herdacht en farao’s werden bezongen.
De obelisk van Marmont is bedoeld om Napoleon en zijn roemrijke overwinningen te herdenken. Aan de voet van de piramide worden gedenkstenen geplaatst waarop eveneens de daden van Napoleon bezongen worden. Ten slotte wordt de hele berg, die al snel Marmontberg was gaan heten, opgedragen aan de grote keizer van het Franse rijk.
Marmont heeft echter nog grootsere plannen voor de piramide. Hij wil de berg aarde met baksteen bekleden, zodat deze echt eeuwen zou kunnen blijven staan. De houten obelisk wil hij vervangen door een groot standbeeld.
Er komt echter niets van al deze plannen terecht. In augustus 1805 stuurt Napoleon Marmont met zijn troepen naar Duitsland. Hij ziet zijn piramide nooit meer terug.
Generaal de Marmont (links) droeg de piramide op aan de keizer van het Franse rijk Napoleon Bonaparte (rechts). (foto: Wikimedia)
Omdoping
In 1806 besluit de nieuwe koning van Nederland, Lodewijk Napoleon (1778-1846), broer van de Franse keizer, om de Marmontberg om te dopen tot Pyramide van Austerlitz. Zijn broer had een jaar daarvoor bij het Tsjechische plaatsje Austerlitz een klinkende overwinning op de Oostenrijkse en de Russische legers gehaald. Om die reden hanteren we nu nog steeds de Franse schrijfwijze: Pyramide in plaats van piramide.
De handelsnederzetting die bij het kampement ontstaat wordt ook Austerlitz genoemd en zo heet het dorp dat hieruit voortkomt nog steeds. Marmont, die zelf niet aan deze slag deel had kunnen nemen, is woedend over de naamswijziging en tekent protest aan.
Hieruit blijkt al dat Marmont de berg alleen voor de vorm aan Napoleon heeft opgedragen. De berg had vooral een duurzaam eerbetoon aan hemzelf moeten zijn.
Napoleon bij de slag bij Austerlitz, schilderij door François Gérard. (foto: Wikimedia)
Verval
Erg duurzaam en eeuwig blijkt de Pyramide trouwens al snel niet te zijn. Door erosie en weersinvloeden begint deze al spoedig te verzakken. In 1808 moet de houten obelisk al worden afgebroken. De gedenkstenen worden kort nadat de Franse troepen hun hielen lichten, kapotgeslagen door de plaatselijke bevolking.
Enkele tientallen jaren later is er niet veel meer van over dan een berg aarde, waar, als we een prent uit die tijd moeten geloven, al bomen op groeien.
Restauratie
Eind 19e eeuw doet men een poging om de Pyramide te restaureren, maar zonder veel succes. Alleen de stenen obelisk die er toen op geplaatst werd heeft het tot op de dag van vandaag uitgehouden. De rest van de Pyramide raakt wederom al snel in verval. Op foto’s die nog niet eens zo heel veel jaren geleden zijn genomen, steekt alleen de obelisk nog boven de bomen uit die de berg volkomen bedekken.
Pas in 2007 wordt een nieuwe restauratie uitgevoerd. De Stichting Pyramide van Austerlitz knapt de Pyramide op, zet de scheef gezakte obelisk weer recht, bouwt een trap naar de top en plaatst nieuwe gedenktekens.
Inmiddels blijkt alweer dat weersinvloeden schade toebrengen aan de Pyramide en dat een voortdurend beheer en onderhoud van levensbelang zijn.
Op deze foto’s is de grondverzakking en erosie als gevolg van de regenschade goed te zien. (foto’s: Wikimedia)
Verder kijken & lezen
Recensie: een bezoek aan de pyramide van Austerlitz
+Op de website van de piramide wordt het omschreven als ‘het hoogtepunt van een gezellig dagje uit’. Dat is toch echt wat overdreven.
Vanaf de speeltuin die op enige afstand van de Pyramide is aangelegd is het een paar minuten lopen voordat je de Pyramide bereikt.. Vreemd genoeg ziet het geheel er op luchtfoto’s indrukwekkender uit dan wanneer je ervoor staat; een berg plaggen op elkaar in de vorm van een piramide met een stenen obelisk erop. Na de tachtig treden van de trap beklommen te hebben loop je een rondje rond de obelisk, bekijkt het niet bijster interessante uitzicht over het bos, leest wat van de tekstpanelen en ga je weer naar beneden.
Je kunt ook het ‘bezoekerscentrum’ bezoeken dat bij de speeltuin is gebouwd. Een groot woord voor een klein gebouwtje waar niet meer te doen is dan het bekijken van een tien minuten durende film over de Pyramide en het kopen van enkele boeken en ansichtkaarten.
Het verhaal achter de Pyramide is eigenlijk interessanter dan de Pyramide zelf. Dan kun je weer terugdenken aan de tijd dat een ijdele en eerzuchtige Franse generaal hier een gedenkteken voor zichzelf oprichtte.
- Meer artikelen over de Franse tijd op GeschiedenisBeleven.nl
- Bezoek de officiële site van de Pyramide voor meer praktische informatie
- Lees meer over het leven als dienende soldaat in Napoleons garde
- Wil je weten hoe de Fransen weer uit Nederland verjaagd werden?
- Wat heeft Lodewijk Napoleon voor zichzelf in Nederland laten (om)bouwen?
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Martin Deinum eindredactie: Suzanne Schonbeck foto’s: Wikimedia