Na de nederlaag bij Leipzig (19 oktober 1813) vertrokken de Napoleontische legers uit Nederland. Maar nog niet overal kon de jenever worden opengetrokken. In Naarden weigerden tweeduizend Fransen hun wapens neer te leggen. De Nederlandse regering zag geen andere mogelijkheid dan overgaan tot geweld.
Door Gillis Kersting
Bij het uitbreken van de Nederlandse volksopstand op 17 november 1813 toonde generaal Quitard de la Porte, aanvoerder van de Franse troepen in Naarden, zich niet onder de indruk. Vanuit de vesting verklaarde hij de oorlog aan de nieuwe Nederlandse autoriteiten. Het Voorlopig Bewind, dat de macht had overgenomen, moest nu zijn tanden laten zien.
Om de Franse troepen uit Naarden te verjagen, zond de regering niet de minste kandidaat: Generaal Cornelis Krayenhoff (1758-1840). De net benoemde gouverneur van Amsterdam diende voorheen Napoleon, maar stond nu aan het hoofd van de Hollandse troepenmacht die het bezette Naarden moest bevrijden.
Hierbij kreeg hij hulp van buitenlandse strijdkrachten, onder wie formidabele Russische krijgers: de kozakken.
Kozakkenvoorpost in 1813. Vier kozakken rond een kampvuur, twee met lansen te paard, één drinkt een glas leeg. Een schilderij van Pieter Gerardus van Os. (collectie Rijksmuseum)
Beschieting van de stad
De Hollanders konden evenwel niet rekenen op de bijstand van de weergoden. De aanhoudende sneeuwval belemmerde de aanleg van batterijen en het opslaan van kampementen, terwijl het gemis aan winterjassen zich deed voelen onder de manschappen.
Niet alleen soldaten leden onder de oorlogspanningen. De inwoners van Naarden vroegen hun burgemeester of zij de stad mochten verlaten. Hij wilde wel toestemming verlenen, maar op voorwaarde dat de burgers eerst hun achterstallige belastingen betaalden. Zo wisten alleen degenen die diep genoeg in de buidel konden tasten aan het oorlogsgeweld te ontsnappen.
Zij die achterbleven moesten zichzelf zien te redden toen Krayenhoff op 19 januari 1814 bevel gaf tot beschieting van de stad. De Hollanders drukten de niet-Fransen op het hart zich bij bombardementen in te graven, maar de armoedige inwoners van Naarden beschikten niet over kelders. Hun huisjes waren doorgaans klein en licht gebouwd.
Op verzoek van de burgemeester maakte De la Porte daarom ruimte vrij onder de wallen van de vesting. Hier mochten de arme burgers schuilen, van 16:00 ’s middags tot 06:00 uur de volgende ochtend.
Naarden wordt beschoten vanaf een schans bij Kommerrust op 4 april 1814. Schilderij door Pieter Gerardus van Os. (Collectie Rijksmuseum te Amsterdam)
Desertie uit het Franse kamp
De Fransen hadden aanmerkelijk minder last van de dagelijkse beschietingen. Zij bivakkeerden in bunkers, waar zij beschikten over een ruim aanbod aan kanonnen, wapens en proviand.
Geregeld braken de Fransen uit en vernietigden de nabijgelegen Hollandse stellingen. Op hun terugtocht namen zij koeien, schapen en buitgemaakte wapens mee om hun voorraad aan te vullen.
Wel verloren de Fransen regelmatig Duitse en Hollandse deserteurs. Naarmate de belegering voortduurde, probeerden velen van hen uit het Franse kamp te ontsnappen. Een gevaarlijke onderneming, want De la Porte had in zijn oorlogsverklaring duidelijk laten weten hoe het met weglopende soldaten zou aflopen. Twee Duitse deserteurs werden tijdens hun ontsnappingspoging gepakt, voor de krijgsraad gesleept en gefusilleerd.
Een brief van Krayenhoff, die om clementie vroeg, kwam te laat.
De kazematten voor Naarden in 1814. Lange schuren bij een schans, links zitten enkele soldaten rond een tafel. Een schilderij door Pieter Gerardus van Os. (collectie Rijksmuseum)
De plundering van Muiderberg
De Nederlandse generaal moest zelf ook toezien hoe hij manschappen kwijtraakte. De kozakken drukten te zwaar op de kostenpost en begin maart zwaaiden zij af. Krayenhoff kreeg versterkingen toegestuurd vanuit Muiden, maar zij waren niet opgewassen tegen een brutale uitval van Fransen.
Op 28 maart rukten vierhonderd Fransen uit richting Muiderberg. De Hollandse verdedigers waren druk Pasen aan het vieren en hadden een Franse aanval niet verwacht. Veel soldaten waren bovendien op verlof vanwege de festiviteiten.
Onderbemand en onvoorbereid trokken de Hollanders zich terug. Luitenant Gerard Coehoorn verzette zich wel, maar hij kon de plundering van Muiderberg niet voorkomen. De Fransen namen hem gewond en vol littekens gevangen. Coehoorn overleefde zijn gevangenschap en zou later onderscheiden worden voor zijn getoonde moed.
Zijn verhaal stond in schril contrast met dat van luitenant Ten Hummel. Bij het zien naderen van de Franse troepenmacht zocht hij een veilig heenkomen in de bossen. Tegen de avond kwam hij eruit, keerde terug naar het Nederlandse kamp en vertelde hier een fantastisch verhaal over zijn zogenaamde heldendaden.
Generaal Cornelis Krayenhoff (1758-1840) stond aan het hoofd van de Hollandse troepenmacht die het bezette Naarden moest bevrijden. (foto: Wikimedia)
Vredesonderhandelingen met De la Porte
De Fransen, gesterkt door hun succes, zetten de volgende aanval in op Bussum, maar de Hollanders hielden stand en drongen de Fransen terug in hun vesting. De impasse duurde voort. Ook na het aftreden van Napoleon weigerde De la Porte zich over te geven, terwijl de Hollanders er niet in slaagden Naarden onder controle te krijgen.
Toch werd de situatie onhoudbaar voor de Franssen. De Grande Armée trok zich terug uit hun veroverde gebieden in Europa en ook in Nederland gaven de Fransen de laatste steden op. Nadat Den Helder weer in Hollandse handen kwam, stond De la Porte open voor vredesonderhandelingen met Krayenhoff. De Franse generaal besloot de vesting over te dragen.
De Hollanders assisteerden de Fransen in hun aftocht en eerbiedigden hun maandenlange verzet met saluutschoten. Op 12 mei gelaste Krayenhoff zijn officieren Naarden binnen te treden en de tricolore te vervangen door de Nederlandse vlag.
Verder lezen en kijken
- Lees ook het artikel over de Slag bij Leipzig op GeschiedenisBeleven.nl
- Bekijk een videofragment uit een Geschiedenis 24 aflevering over de geschiedenis van de kozakken
- De website naarden1814.nl n.a.v. van de bevrijding van Naarden, op 11 mei 2014 precies 200 jaar geleden.
- Lees Simon Schama’s Patriotten en bevrijders: revolutie in de Noordelijke Nederlanden, 1780-1813
- Breng een bezoekje aan het Vestingmuseum Naarden
- Bekijk een filmpje van het naspelen van het beleg van Naarden
- Artikel: Brieven uit Napoleon’s Garde d’Honneur
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Gillis Kersting, eindredactie: Suzanne Schonbeck, foto’s: Wikimedia en Rijksmuseum Amsterdam