We kunnen het ons nauwelijks indenken hoe revolutionair de allereerste foto’s moeten zijn geweest. In plaats van een nageschilderde afbeelding had je ineens een ‘echt’ beeld van iemand voor je. En het begon allemaal in de 19e eeuw, met ingenieuze uitvinders die nu bijna allemaal vergeten zijn. Een terugblik op enkele van de vroege mijlpalen in de geschiedenis van de fotografie.
Door Martin Deinum
In onze tijd met camera’s op iedere smartphone nemen we wereldwijd meer dan een miljard foto’s per dag. Geschat wordt dat er vanaf het ontstaan van de fotografie in totaal zo’n 3,5 biljoen foto’s zijn genomen. Op Facebook alleen al staan er zo’n 140 miljard. Iedere twee minuten worden nu meer foto’s genomen dan er in de gehele 19e eeuw bij elkaar geschoten zijn. En in die 19e eeuw, om precies te zijn in 1826, begon het allemaal.
De eerste foto ter wereld
De Fransman Joseph Nicéphore Niépce (1765-1833) was al sinds 1793 aan het experimenteren met allerlei soorten lichtgevoelige materialen en chemicaliën. Het projecteren van een beeld op een lichtgevoelige plaat lukte wel, maar iedere keer zodra de plaat aan licht werd blootgesteld, vervaagde het beeld weer.
In 1826 had hij eindelijk de juiste combinatie van stoffen en materialen te pakken om het beeld te behouden. Hij zette zijn camera obscura voor het raam in de werkkamer van zijn huis in het Franse plaatsje Saint-Loup-de-Varennes.
Acht uur lang brandde het beeld van enkele gebouwtjes en een perenboom in zijn tuin op de lichtgevoelige plaat. De foto, getiteld ‘La cour du domaine du Gras’, wordt gezien als de allereerste bewaard gebleven foto ter wereld. Niépce staat sindsdien bekend als de uitvinder van de fotografie.
Het resultaat van 8 uur belichting. ‘La cour du domaine du Gras’ uit 1826 is de oudste bewaard gebleven foto ter wereld. (Foto: Wikimedia)
De eerste daguerrotypie
Na de dood van Niépce in 1833 ging zijn medewerker Louis-Jacques-Mandé Daguerre (1787-1851) verder met experimenteren. Hij verbond zijn naam aan de daguerrotypie, een nieuwe techniek die scherpere foto’s met meer detail en een kortere belichtingstijd opleverde.
De eerste daguerrotypie, getiteld ‘L’atelier de l’artiste’, is genomen in 1837 en toont een deel van Daguerres werkkamer.
De werkkamer van Daguerre, de eerste daguerrotypie uit 1837. (Foto: Wikimedia)
De eerste foto van een mens
In 1838 maakte Daguerre een opname van de Boulevard du Temple in Parijs. De straat lijkt leeg, maar schijn bedriegt. Door de belichtingstijd van tien minuten is het verkeer dat zich hier wel degelijk voortbewoog, niet meer te zien.
Alleen een man die zijn laarzen liet poetsen en de schoenpoetser, linksonder op de foto, bleven lang genoeg stilstaan om vastgelegd te worden. Hun identiteit is onbekend. Waarschijnlijk hebben ze nooit geweten dat zij de eerste mensen waren die op een foto te zien zijn.
De eerste foto waarop een mens te zien is: Links onderin zie je de schoenpoetser en zijn klant. (Foto: Wikimedia)
De eerste selfie
Toonde ‘Boulevard du Temple’ alleen nog maar een vaag silhouet van twee mensen, een jaar later volgde de allereerste foto waarop het gezicht van een man duidelijk te zien is. Dit is de foto die de Amerikaan Robert Cornelius (1809-1893), zoon van een Nederlandse immigrant, in 1839 van zichzelf maakte.
Deze foto is daarmee ook de allereerste selfie die ooit gemaakt is.
De eerste man op een foto was Robert Cornelius. De foto is gemaakt met een Daguerreotypie. (Foto: Wikimedia)
De eerste vrouw op de foto
De Amerikaanse Dorothy Catherine Draper (geboorte- en sterfjaar onbekend) was de eerste vrouw die op foto is vastgelegd. Haar broer, John William Draper (1811-1882), een pionier op het gebied van de fotografie, maakte de foto in 1839. Een jaar later had hij een tweede primeur te pakken: de eerste gedetailleerde foto van het oppervlak van de maan.
De eerste vrouw op een foto”Dorothy Catharine Draper. (Foto: Wikimedia)
De vroegstgeboren mensen op de foto
Wie de vroegstgeboren mens is waarvan een foto bestaat, is niet helemaal duidelijk. De hoogste ogen gooit de Amerikaanse Hannah Stilley Gorby (1746-1840/1850). Geboren in 1746 was ze al 31 jaar toen de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1775-1783) uitbrak. Onbekend is in welk jaar de foto is genomen, maar het zal rond 1840 zijn geweest.
Van de Duitser Samuel Hahnemann (1755-1843), de grondlegger van de homeopathie, weten we in elk geval dat de foto in 1841 is genomen.
Hannah Stilley Gorby (links) die op deze foto ongeveer 94 jaar oud is en Samuel Hahneman (rechts). (Foto’s: Wikimedia)
De eerste kleurenfoto’s
Op de allereerste kleurenfoto ter wereld is een lintje te zien, gemaakt van de stof tartan, waar ook Schotse kilts van worden gemaakt. De Schot James Clerk Maxwell (1831-1879) , tevens beroemd natuurkundige, maakte in 1861 drie zwart-witfoto’s van het lintje. Voor iedere foto zette hij een andere kleurfilter in de kleuren rood, groen en blauw voor de lens. Hierna projecteerde hij de drie foto’s over elkaar heen. Dit leverde een kleurenreproductie op van alle originele kleuren van de Schotse ruit.
De oudste kleurenfoto ter wereld. (foto: Wikimedia)
De eerste kleurenfoto van een landschap
De Fransman Louis Arthur Ducos du Hauron (1837-1920) maakte in 1872 een foto van de stad Agen in Zuidwest-Frankrijk. Daarmee is het de eerste foto in kleur van een landschap.
Foto van Agen, in 1872 gemaakt door Louis Arthur Ducos du Heron, één van de grondleggers van de kleurenfotografie. (Foto: Wikimedia)
De oudste Nederlandse foto’s
De allereerste foto die in Nederland is genomen dateert van 1839. De Zutphenaar Willem Hallegraeff maakte een foto van een prent. Deze was bestemd voor een ‘album amicorum’ (vriendenboek, een vroeg soort poeziealbum) voor een vriend van hem.
Wie de allereerste Nederlandse mens is van wie een foto bestaat, is aan discussie onderhevig. Het meest waarschijnlijk is dat het om de Dordrechtenaar Henri Vriesendorp (1804-1864) gaat. Een rondreizende Franse fotograaf die Nederland aandeed, nam de foto in 1842.
De op een na oudste Nederlandse foto. Je ziet een portret van Henri Vriesendorp (1804-1864) uit Dordrecht. De foto is gemaakt op 26 Juli 1842. (Foto: Stadsarchief Dordrecht).
Verder lezen en kijken
- Meer artikelen over de geschiedenis van de fotografie op GeschiedenisBeleven.nl
- Lees het artikel ‘Een korte geschiedenis van de selfie’
- Een uitgebreide (Engelstalige) toelichting op de eerste foto ter wereld.
- Een artikel uit NRC Handelsblad over de oudste Nederlandse foto
- Filmpje over de werking van een Daguerreotypie
- Een filmpje op You Tube over een onderzoek door het Getty Conservation Institute for scientific analysis naar de foto van Joseph Nicéphore Niépce:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Martin Deinum, eindredactie: Paul van Royen, beeldredactie: Nienke Hottinga, foto’s: Wikimedia, stadsarchief Dordrecht
